Tez No	İndirme	Tez Künye	Durumu
286066		Ahıska Türkleri ağzı / Dialects of Ahiska (Meskhetian) Turks Yazar:ERDİNÇ DEMİRAY Danışman: PROF. DR. NEVZAT ÖZKAN Yer Bilgisi: Erciyes Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı / Türk Dili Bilim Dalı Konu:Dilbilim = Linguistics ; Türk Dili ve Edebiyatı = Turkish Language and Literature Dizin:Ahıska Türkleri = Ahıska Turks ; Ağızlar = Dialects ; Dilbilgisi = Grammar	Onaylandı Doktora Türkçe 2011 603 s.
Ahıska Bölgesi bugünkü Gürcistan'ın güneybatısında, Türkiye'nin kuzeydoğusunda Ardahan iline komşu bir bölgenin adıdır. Ahıska bölgesindeki Türk varlığı ağırlıklı olarak bölgede XI. yüzyıldan itibaren görülen Oğuz/Türkmen ve XII. yüzyılda görülen Kıpçakların yerleşmelerine dayanır.Müslüman Oğuz/Türkmen ve Hıristiyan Kıpçak boyları, Osmanlıların XVI. yüzyılda bölgeyi fethetmesinin ardından, Oğuz/Türkmen dili ve kültürü baskın olmakla kaynaşmıştır.XIX. yüzyılda Rusların bölgeyi ele geçirmelerinin ardından yaklaşık 100 yıl Osmanlılarla Ruslar arasındaki hâkimiyet mücadelesi devam etmiş, 1921 yılında imzalanan Moskova Anlaşması ile Ahıska bölgesi Gürcistan'a bırakılmıştır.1944 yılında 100.000'in üzerinde Ahıska Türkü Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan'a sürgün edilmiş ve bir daha vatanlarına dönememişlerdir.Selçuklu, Gürcü, Atabekler Beyliği, İlhanlı, Karakoyunlu, Safevi ve Osmanlı himaye ve hâkimiyetleri, Rus işgali ve sonrasında yaşanan göçler, bölgede yaşayan Türklerin boy adlarını büyük ölçüde kaybetmelerine sebep olmuştur. Bu sebeple, sürgün sırasında küçük bir kitleyi oluşturan Terekemeler/Karapapaklar dışında, bölge halkı kendini ?Türk/Osmanlı Türkü? olarak adlandırmıştır. Ahıska Türkleri kavramı da sürgün sonrasında ortak bir kimlik olarak ortaya çıkan, etnik değil coğrafyaya bağlı bir adlandırmadır.Günümüzde sayıları yarım milyondan fazla olan Ahıska Türkleri Kazakistan, Azerbaycan, Rusya Federasyonu, Türkiye, Kırgızistan başta olmak üzere Ukrayna, Amerika Birleşik Devletleri ve Gürcistan'a dağılmış olarak yaşamaktadır.Çalışmamızın ?Giriş? kısmında bölgenin coğrafi konumu, tarihî geçmişi, Ahıska Türklerinin etnik kökeni ve sosyal hayatı ile edebiyatı ana hatları ile işlenmiştir. İnceleme kısmında, Ahıska Türkleri ağzı ?Ses Bilgisi?, ?Şekil Bilgisi?, Söz Dizimi? ve ?Başka Dil ve Lehçelerin Etkisi? olmak üzere dört bölümde incelenmiş; ?Sonuç?, ?Kaynakça? ve ?Ekler? bu bölümlerin sonunda yer almıştır. Ardından çalışmamızın temel malzemesini oluşturan ?Metinler?e ve metinlerde yer almayan kayıtlarımızda geçen ya da metin dışı olarak derlediğimiz kelimelerden meydana getirdiğimiz ?Sözlük?e yer verilmiştir.Ses ve şekil bilgisi incelememiz, Ahıska Türkleri ağzında sadece ?á, ?, ú ve ó? ara ünlülerinin bulunduğunu; kelime köklerinde ve bazı eklerde ünlüler bakımından kalınlaşma eğilimi gösterdiğini; bu eğilim sebebiyle ünlü-ünsüz uyumsuzluğu bulunduğunu; kelime sonlarındaki dar ünlülerin daima ?i? olarak kullanıldığını, ancak ekleşme sırasında kelime içine geçtiğinde bu ünlülerin ünlü uyumlarına yeniden girdiğini; dar ünlüye sahip eklerde genellikle yuvarlak ünlülü şekillerin kullanıldığını; dil ve dudak benzeşmesinin neredeyse hiç bulunmadığını; özellikle kelime başında bulunan tonsuz- patlayıcı ünsüzlerin, yarı tonlu-aşırı patlayıcı olarak kullanıldığını; sadece birkaç kelimede görülen ?ñ? ünsüzünün kullanılmadığını; zamir menşeli çokluk 2. şahıs ekinin eklendiği isim veya kip ekine göre fiillere ?-sIz/zUz?, iyelik menşeli çokluk 2. şahıs ekinin ?-z? olarak geldiğini; şimdiki zaman ekinin ?-yer? şeklinde kullanıldığını ortaya koymuştur.Ahıska Türkleri ağzında sürgün öncesi dönemde yaşadıkları bölgede komşu oldukları yerel dillerden ve ağızlardan aldıkları bazı kelimeler, sürgün sonrasında ise yaşamak zorunda kaldıkları ülke ve şartlar sebebiyle Rusça ve Özbek, Kazak, Azerî, Kırgız Türkçeleri etkisi sınırlı ölçüde görülür.Ahıska Türkleri ağzı ses bilgisi, şekil bilgisi, söz dizimi ve söz varlığı bakımından incelendiğinde Türkiye Türkçesi Ana Ağız Gruplarından Doğu Grubu'nun III. Alt Grubu'nda yer alır ve bu alt grup içinde de Posof, Artvin merkez, Şavşat, Ardanuç ve Yusufeli ağızları ile ortaklaşır.Anahtar kelimeler: Ağızlar, Ahıska, Ahıska Türkleri.
The region of Ahiska is the name of the zone in the southwest of Georgia, and neighboring the province Ardahan in the northeast of Turkey. The Turkish presence throughout the region in question depends on the settlements of Oguz beginning from the 11th century and on those of Kipchaks during the 12th century.After the Ottomans conquered the region in the 16th century the clans of Muslim Oguz/ Turkoman blended with the clans of this Christian Kipchaks, and in this belended society Oguz/ Turkoman language and culture was dominant.The struggle of sovereignty between the Ottomans and Russians kept on for the following century just after Russian gained the control of the region in the 19th century. According to Moscow Treaty signed in 1921, Ahiska (Meskhetia) region and its surrounding was left to Georgia.More than 100.000 Meskhetian Turks were exiled to Uzbekistan, Kazakhstan and Kyrgyzstan in 1944, and none of them could return to their hometown any more.In the course of the process of blending of two essential elements, Seljukian, Georgian, Atabekler Beylikh, Ilhanid, Kara-Qoyunlu, Safawid and Ottoman patronage and sovereignty, and the immigration during and after the Russian invasion led to the loss of the clan names of the Turks living through the region. Thus, except for Terekemeler/ Karapapaklar forming a tiny group during the exile, the local people called themselves as Turk/ Ottoman Turk. The concept of Ahıska (Meskhetian) Turk is a denomination emerged as an identity after the exile based on the geography, not the ethnical origins.Counting up to more than 500.000, Ahiska (Meskhetian) Turks live scattered around such countries as Kazakhstan, Azerbaijan, Russian Federation, Turkey, Kyrgyzstan, Ukraine, USA and Georgia.In the introductory chapter of this study, such topics as the geographical location and historical background of the region, the ethnical origins, the social life and literature of Meskhetian Turks have been referred in general terms. In the investigational chapter, the dialect of Meskhetian Turks has been analyzed at four sub-chapters, phonetics, morphology, syntax, and the effects of the other languages and dialects. The conclusion, bibliography and appendixes have been placed at the end of the investigational chapter. The last part of this study consists of the text which forms the backbone of the study, and of a dictionary composed of the words which are used in the texts and which are other records not used at this study or which are collected as out-of text.Our phonetic and morphology investigation of the Ahiska (Meskhetian) Turks dialect showed that there are only ?á, ?, ú, ó? intermediate vowels; that there is a tendency to thicken in word roots and in some suffixes in terms of vowels; that there is a vowel-consonant disharmony because of this tendency; that the narrow vowel at the end of the words is always used as ?i?, but during suffixation, these vowels, when they are placed in the middle of a word, they become a part of vowel harmony; that round vowel styles are generally used in suffixes having narrow vowels, that there is almost no tongue-lip analogy; that fortis-plosive consonants at the beginning of a word are used as half soft-excesive plosive consonants; that the consonant ?ñ?, which is seen only in a few words, is not used; that the suffix ?sIz/zUz? is added to the verb according to the noun or mode suffix to which the pronoun based second person plural suffix is added, that the possessive based second person plural suffix is used as ?-z? and that the present continuous tense suffix is used as ?-yer?.Some words borrowed in the pre-exile period from the local dialects and languages at the dialect of Meskhetian Turks can be observed. Also, it has been encountered with the effects, even if too little, of Russian, Turkish of Kazakh, Azeri, Uzbek and Kyrgyz due to the circumstances and the countries they had to live in the aftermath of the exile.When examined in terms of phonetics, morpology, syntax and vocabulary, Meskhetian Turks dialect is at Third Sub-Group of Eastern Group Dialects among the essential groups of dialect at Turkish of Turkey, and bear similar characteristics with Posof, Artvin (the provincial center), Savsat, Ardanuc and Yusufeli at this sub-group.Key Words: Dialects, Meskhetian, Ahiska/ Meskhetian Turks.