Tez No	İndirme	Tez Künye	Durumu
694278		Şeyḫ Âẕerî-yi Ṭûsî-yi İsferâyînî Divanı'nın tahlili / Analysis of Sheikh Azari Tusi Esfarayeni's Divan Yazar:GÜNEŞ MUHİP ÖZYURT Danışman: PROF. DR. YUSUF ÖZ ; PROF. DR. HİCABİ KIRLANGIÇ Yer Bilgisi: Kırıkkale Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Fars Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Konu:Doğu Dilleri ve Edebiyatı = Eastern Linguistics and Literature Dizin:Azeri-yi Tusi-yi İsferayeni = Azeri Tusi Esfarayeni ; Divan edebiyatı = Divan literature ; Divan şiiri = Court poem ; Divanlar = Divans ; Fars edebiyatı = Persion literature ; Şiir = Poem	Onaylandı Doktora Türkçe 2021 876 s.
Bu çalışmanın amacı Timurlular devri şairlerinden Şeyḫ Âẕerî-yi Ṭûsî-yi İsferâyînî'nin yaklaşık beş bin beyit ihtiva eden divanındaki maddi ve manevi kavramları tahlil etmek ve şairin düşünce dünyasına ışık tutmaktır. Şeyḫ Âẕerî, şiirlerinde dünyevi meselelerden ziyade dinî ve tasavvufî mevzular üzerinde durmayı tercih etmiştir. Divanda en geniş yer bulan konu Hz. Ali'nin vasfedilmesidir. Şair, ayrıca tevhid, münacat ve na't muhtevalı kasideler söylemiş, Şiî imamlarını övmüştür. Şair, divanın geri kalanında ise tasavvufî meseleler ile kâinatın gayesi ve beşerin manevi yönleri üzerinde durmuştur. Şeyḫ Âẕerî'nin divanında tabiata ve insan hayatına ait cisim ve eşyalar, canlı ve cansız varlıklar, tarihî ve efsanevi şahsiyetler ile mekân ve ülke isimleri de çokça geçmiştir. Şair, maddi dünyaya dair bu kavramları müşahhas bir hadise veya durumu anlatmaktan ziyade tasavvufî ve dinî konulardaki düşüncelerini aktarmak için kurduğu teşbihler ve mecazi ifadeler içerisinde kullanmıştır. Diğer taraftan Âẕerî'nin maddi dünyaya dair gözlem ve tecrübesinin izleri de şiirlerinde hissedilmektedir. Ayrıca, şairin yaşadığı devirde en gelişmiş seviyeye ulaşan Fars şiirinin mazmunlarına gayet hâkim olduğunu söylemek de yanlış olmayacaktır. Şeyḫ Âẕerî'nin divanında belli bazı fikirleri mükerreren işlediği görülmektedir. Söz gelimi, şaire göre Allah'a yaklaşmak için kişi ibadet ve riyazetle mükellef olsa da neticede insanın vasıl olabileceği manevi makam gayret ve isteğe değil ilahi takdire bağlıdır. Vuslat maddi dünya içerisinde vuku bulan doğaüstü bir hadise değil, kişinin iç dünyasında yani kalbinde hissedilen bir tecrübedir. İlahi sırların akılla tam olarak kavranması mümkün değildir ve bir noktadan sonra aklın değil aşkın rehberliğine güvenmek lazımdır. Diğer yandan şair, akla da ehemmiyet vermiş ve nefisle savaşta gerekli olduğunu vurgulamıştır.
Sheikh Azari Tusi is a Timurid Era poet, whose divan consists of about five thousand beyts. The purpose of this thesis is to analyse the concrete and abstract concepts in Sheikh Azari's divan and shed light on the poet's worldview. Azari preferred to deal with subjects pertaining to religion and Sufism in his poems rather than wordly issues. The major theme of his divan is the praise of Ali b. Abi Talib. The poet also composed qasidas on the unity of God, supplications, praise of Prophet Muhammad and Shia Imams. In the rest of the divan, the poet deals with issues on Sufism, the purpose of creation and spiritual aspects of mankind. Sheikh Azari abundantly mentions the names of historical and mythical persons and places as well as concepts related to the daily life and nature but this is almost always in similes and metaphors to convey his religious and mystical ideas. Yet, the traces of Azari's real-life experience and observations can also be seen in his poems. The poet also has complete command of the traditional imagery of the Persian. Azari repeatedly reitirates certain views throughout his divan. According to the poet, although humans are responsible for approaching God through worship and abstinence, one's spiritual rank is ultimately determined by divine providence rather than personal endeavor. Union with the divine is not a supernatural occurance within the physical realm, but an experience felt in the person's inner world. Divine secrets cannnot be fully comprehended through reason and love is the only reliable guide on the journey to the ultimate truth. However, the poet also underscores the importance of reason in struggle against one's ego.