Tez No	İndirme	Tez Künye	Durumu
601411		Üsküplü İshak Çelebi Divan [metin-çeviri-açıklamalar-dizin] / Ishak Çelebi from Skopje Divan [text-translation-explanations-index] Yazar:MURAT KEKLİK Danışman: PROF. DR. HAKAN TAŞ Yer Bilgisi: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türkoloji Ana Bilim Dalı Konu:Türk Dili ve Edebiyatı = Turkish Language and Literature Dizin:	Onaylandı Doktora Türkçe 2014 821 s.
Üsküplü İshak Çelebi 16. yüzyıl başında eser vermiş klasik Türk edebiyatı şairlerindendir. Gerek nazım şekli gerek içerdiği şiir sayısı ve gerekse döneminin toplumsal hayatına ışık tutan beyitleri açısından zengin bir Divan'a sahiptir. Mehmed Çavuşoğlu ve M. Ali Tanyeri tarafından 1989 yılında Divan'ın tenkitli basımı yapılmıştır. Tez çalışmasına Üsküplü İshak Çelebi'nin bu Divan'ı konu olarak seçilmiştir. Eski metinlerin yeni yazıya aktararak tenkitli basımlarını yapmak eski Türk edebiyatı alanında artık yeterli görülmemektedir. Bu sebeple son yıllarda klasik Türk edebiyatı metinlerine yeni açılardan bakmanın, yeni değerlendirmeler yapmanın arayışları içine girilmiştir. Bu arayışların sonucu olarak metinlerin edebî değerini ortaya koyacak tahlil, tenkit ve karşılaştırma çalışmalarına ağırlık verilmektedir. Bu tür çalışmaların yapılabilmesi ve aynı zamanda klasik Türk edebiyatına ilginin artması, bu edebiyatı daha yakından tanımak isteyenlere yol açılması için öncelikle metinlerin diliçi çevirilerinin yapılması ve bu metinlerin daha anlaşılır hâle getirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla çalışmada Üsküplü İshak Çelebi Divanı günümüz Türkçesine çevrilmiş, açıklanmaya muhtaç kavramlar açıklanmış, şairin hayatı, sanatı, üslubu incelenmiş, çekimleriyle birlikte Divan'daki bütün Osmanlı Türkçesi kelimelerin dizini çıkarılmıştır. Çalışmada öncelikle "klasik Türk şiiri", "16. yüzyıl", "Üsküp", "nesre çeviri" hakkında geniş ve derin bir kütüphane araştırması yapılmıştır. Daha sonra İshak Çelebi ve Divan'ı ile ilgili bütün kaynaklar taranıp incelenmiş, Divan'daki açıklanmaya muhtaç kavramlar yüzyılın diğer şairlerinin divanlarındaki benzer kavramlarla karşılaştırılmıştır. Üsküplü İshak Çelebi 15. yüzyılın sonu 16. yüzyılın başında yaşamıştır. Kendisini çok iyi yetiştirmiştir. Âlim ve şair kişiliği ile tanınmıştır. Arapça ve Farsçayı ana dili kadar iyi öğrenmiştir. Ömrünü Üsküp, Edirne, Bursa gibi yerlerde yaptığı müderrisliklerle geçirmiştir. Ömrü boyunca eğlence ve sohbet meclislerinin aranılan adamı olmuştur. Ömrünün sonuna doğru Şam kadılığı görevine getirilmiş, 1538'de orada ölmüştür. En önemli eseri Divan'ıdır. Divan'da sırasıyla 16 kaside, 6 musammat, biri Bursa diğeri Üsküp olmak üzere 2 şehrengiz, 343 gazel, 12 mukatta¢, 1 Arapça ve 9 Farsça manzume yer almaktadır. Şaire ait olduğu tespit edilen bir gazel de çalışma sırasında metne dâhil edilmiştir. Tez dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde tezkirelerden, şairle ilgili yapılan araştırmalardan ve Divan'dan elde edilen bilgilerden hareketle İshak Çelebi'nin hayatı, şahsiyeti, edebî kişiliği, dil ve üslup özellikleri incelenmiştir. Verilen bütün bilgiler Divan'dan seçilen beyitlerle örneklenmiştir. Bugünkü Makedonya bölgesinde yetişen 55 klasik Türk şairi içerisinde kaynaklarda adından en çok söz ettiren şair İshak Çelebi'dir. Oldukça renkli bir hayat geçirmiştir. Ne hissetmişse ve nasıl yaşamışsa onu bütün samimiyetiyle şiirlerine yansıtmış, yapmacıklıktan uzak durmuştur. Onun şiirlerinde İslam tarihi, ayet ve hadisler, İslami bilimler, Fars mitolojisi, tasavvuf, söz ve anlam sanatları gibi klasik Türk edebiyatı geleneğine ait bütün unsurları görmek mümkündür. Kasidelerinde yer yer süslü ve sanatkârane bir dil kullansa da şiirlerinde Arapça Farsça tamlama ve ifadelere ağırlık verdiği söylenemez. Aksine şiirlerinde sade ve anlaşılır bir dil kullanmış, şiirlerinin çoğunu konuşma dilinin rahatlığıyla yazmıştır. 15. ve 16. yüzyıl Türkçesinin özellikleri şairin şiirlerinde açıkça görülmektedir. Arkaik kelimelerden, deyimlerden halk söyleyişlerinden sıkça faydalanmıştır. Geniş ilmi birikimiyle günlük dildeki kelimeleri temel anlamlarından farklı anlamlara gelecek şekilde kullanmayı bir üslup hâline getirmiştir. Arapça-Farsça kelimelerle sağlanan anlam kapalılığını Türkçe kelimelerle de sağlayabilmiştir. Tezin esasını oluşturan "Metin ve Çeviri" adlı ikinci bölümde İshak Çelebi'nin Divan'ında yer alan 3298 beyit günümüz Türkçesine çevrilmiştir. Beyitler günümüz Türkçesine çevrilirken metinde tereddüde düşülen yerlerde Divan'ın yazma nüshalarından en hacimli olan ikisine müracaat edilmiş, metindeki bazı hata ve eksiklikler giderilmiş, böylece Divan'ın tenkitli basımı üzerinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Tezin üçüncü bölümünde İshak Çelebi Divanı'nda tespit edilen 198 adet kavram açıklanmıştır. Bu kavramlar açıklanırken kanıt ve örnek teşkil etmesi açısından 15. ve 16. yüzyıl şairlerine ait otuzun üzerinde farklı divan taranmış, aynı ve benzer kavramların geçtiği beyitler tespit edilmiştir. Tespit edilen bu beyitler de nesre çevrilmiştir. Açıklanan kavramlar içerisinde daha önce hiçbir kaynakta yer almamış olan deyim ve tabirler de bulunmaktadır. Çalışmanın dördüncü bölümü Dizin'e ayrılmıştır. Bu bölümde Divan'daki bütün Osmanlı Türkçesi kelimelerini kapsayan genel bir gramatiksel dizin oluşturulmuştur. Divan'da geçen kelime ve tamlamaların tümü şiir ve beyit numaralarıyla Dizin'de yer almıştır. Dizin'de ayrıca kelimelerin aldıkları yapım ve çekim eklerini de görmek mümkündür. Metnin çevirisi yapıldığından Dizin'de ayrıca kelimelerin anlamları verilmemiştir. Şairin Divan'daki söz varlığını, kelimelerin kullanım sıklığını göstermesi açısından Dizin'in önemi oldukça büyüktür. Yapılan çalışmayla İshak Çelebi Divanı'nın daha anlaşılır hâle getirilmesi, İshak Çelebi'nin Türk edebiyatındaki yerinin belirlenmesi, çalışmanın klasik Türk edebiyatı ile ilgili üslup çalışmalarına katkı sunması amaçlanmıştır. Anahtar kelimeler: Klasik Türk şiiri, Üsküplü İshak Çelebi, Divan, Nesre çeviri, Dizin
Ishak Çelebi from Skopje was one of the classical Turkish literature poets and had works at the beginning of 16 th century with regard to verse form number of poems and couplets which reflects the social life of the period he had a rich Divan. His Divan was published with critical printing by Mehmed Çavuşoglu and M. Ali Tanyeri in 1989. We chose Ishâk Çelebi's Divan as the topic of the thesis. Publishing new editions of archaic texts with critical printing by transforming then into Latin alphabet is no longer sufficient in the field of old Turkish Literature. For that reason researchers feel the need new point of views and make new evaluations, in the field of classical Turkish literature in recent years. As a result text analysis, criticism and comparison studies which will reveal the value of literary texts have been emphasised. In order to attract attention to classical Turkish literature and help those who are interested in that field. Intralingual translations and more comprehensible texts should be presented. For that purpose, in this study Ishak Çelebi's Divan was translated to contemporary Turkish and concepts which require explanations are explained, poet's life wording were examined, list of Ottoman Turkish words have been indexed with their conjugations. Primarily a wide and deep library research has been conducted about "classical Turkish poetry", "16 th century", "Skopje" and "prose translation". Later we scanned and examined all resources related to Ishak Çelebi and his work Divan. Concepts that require explanation have been compared to the similar concepts in the works of other poets of the era. Ishak Çelebi from Skopje lived in late 15 th century and early 16 th century. He was well educated and known as an intellectual and a poet. He was very good at Arabic and Persian like native speakers. He spent his live giving lectures to university students in cities like Skopje, Edirne and Bursa. He was a man of entertainment chat during his life. He was assigned as the judge of Damascus towards the end of his life and died there in 1538. In Divan, respectively 16 kaside, 6 musammat, 2 shehrengiz one is about Bursa the other is about Skopje, 343 ghazel, 12 mukatta, one Arabic 9 Persian verse can be found. We also added one ghazel which has been determined belonging to the poet during the research. The thesis consists of four chapters. In the first chapter, with the help of anthologies, information obtanied from the poet's life and Divan, poet's personality, wording and literary style have been examined. All the information given have been sampled with the couplets selected from Divan. From the 55 classic poets in Macedonia region Ishak Çelebi is the most well known. He had a quite colourful life. He reflected what ever he felt and lived in his poems with all sincerity and refrained from mannerism. In his poems, it is possible to see all the elements belonging to the tradition of classical Turkish literature like history of Islam, verses and hadith, Islamic sciences, Persian mythology, mysticism and arts of word and meaning. Although he had literary style and archaic words in his odes he had plain style in his poems and avoided using Arabic and Persian adjectival phrases. He wrote most of his poems with the convenience of spoken language. Characteristics of 15 th and 16 th century Turkish and changes in language can clearly be seen in the poems of the poet. He frequently used archaic words and expressions of spoken language. His style was using the words in a different sense from the basic meaning of everyday language. He provided closure in meaning with Turkish words which can normally be provided with Arabic and Persian words. The second chapter of the thesis which has the title "Text and Translation" form the basis of the thesis and includes the translations of Ishak Çelebi's 3298 couplets from his work Divan. During our translation we found some ambiguous phrases and explained them according to most trusted two manuscripts of Divan, some of the errors and deficiencies have been resolved and some changes have been made on the critical printing of Divan. In the third chapter of thesis 198 concepts have been explained. On the process of these explanations we scanned 30 divans from the 15 th and 16 th century poets in terms of evidence and sampling, some and similar concepts have been identified. The couplets have been translated to prose. Some of the concepts described here have never been explained in any source before. The fourth chapter of the study is index. In this chapter all Ottoman Turkish words in Divan have been indexed grammatically. All the words and adjectival phrases in Divan have been included with their poem numbers and couplet numbers. It is also possible to see word formation suffixes and inflections. We didn't give the meaning of the words in the index because the translation of the text can be seen in the second chapter. Index has an important role since it shows the presence of the words and the using frequency of the words in Divan. In this study we aimed at rendering Ishâk Çelebi's Divan more intelligible, to determine the place of the poet occupies in Turkish literature and to contribute the studies of wording in classical Turkish literature. Key words: Classical Turkish poetry, Ishak Çelebi from Skopje, Divan, prose translation, index