Selçuklular, hânedan adını ordu komutanı olan Oğuzlar'ın kınık boyuna mensup Selçuk
Bey'den almıştır. Selçuk Bey yaklaşık 350/961 yıllarında Yenikent'ten yanındakilerle birlikte
Cend şehrine göç etmiştir. İleri görüşlü olan Selçuk Bey, bu diyarda azınlık bir şekilde yok
olmamak için Müslüman olmaları gerektiğini tefekkür etmiştir. Bunun sonucunda Selçuk Bey
ve maiyetindekiler Müslüman olmuşlar ve Cend bölgesini yurt edinmişlerdir. Selçuklular
zaman zaman Karahanlılara karşı, Sâmânîlerle iş birliği yapmışlardır. Gazneli Devletine karşı
verdikleri mücadelede Dandanakan Savaşının ardından bağımsız bir devlet kurmayı
başarmışlardır. Abbasî Halifesi Kâim-Biemrillâh'a küffar için cihat sözü vermişlerdir. Tuğrul
Bey devlet bürokrasisinde çalışması için kalem ehlinden (İranlı) adamları Selçuklu Devleti'nde
işe almaya başlamıştır.
Nizâmülmülk, çok küçük yaştan itibaren babası sayesinde iyi bir eğitim almıştır. Babası ile
birlikte Büyük Selçuklu Devleti'nin bürokraside kalem ehli aradıklarını öğrenince Çağrı Bey'in
Belh valisi İbn Şâdân'ın yanında kâtiplik göreviyle işe başlamışlardır. Ancak İbn Şâdân'ın
Nizâmülmülk'e baskı yapması ve iftira etmesi dolayısıyla, Nizâmülmülk onun yanından gizlice
kaçıp Merv'e Çağrı Bey'in yanına gitmiştir. Çağrı Bey de Nizâmülmülk'ü oğlu Alparslan'a vezir
tayin etmiştir. Böylelikle Nizâmülmülk'ün yaklaşık otuz yıl süren vezirlik hayatı başlamıştır.
Nizâmülmülk, İdarî ve siyasi becerileriyle Alparslan'ın beğenisini kazanmıştır. Alparslan'ın
Rumlarla yaptığı Malazgirt Savaşı haricinde bütün savaşlarda ve devlete karşı çıkan isyanlarda
yanında yer almıştır. Melikşah'ın rakiplerini bertaraf ederek tahta oturmasında çok büyük
yardımı olmuştur. Melikşah, bu sebeple Nizâmülmülk'ü Selçuklularda ilk defa "atabeg" tayin
etmiştir. Devlet bekası adına risk teşkil eden Hasan Sabbah'la mücadele etmiştir. Uzun süren
vezirlik görevinde devlet kademelerine yakınlarını getirmesi tepki çekmiştir. Melikşah ile
arasını açmak adına entrikalar yapılmıştır. Sonunda Hasan Sabbâh tarafından düzenlenen bir
suikast sonucu hayatını kaybetmiştir.
Nizâmülmülk, orduya oldukça çok önem vermiştir. Devlet bürokrasisinin düzenini kurmuştur.
Devlet kurumlarına getirdiği nizam ve askeri dehası onun şöhretini gün be gün artırmıştır.
Üstün kişiliği sayesinde halk tarafından da sevilen bir insan olmuştur. Şii- Fâtımî tehdidine
karşı Ehli-Sünnet akîdesini korumak için Nizamiye Medreselerini inşa ettirmiştir. İslâm eğitimi
ve ilim adamlarına değer vermiştir. Devlet teşkilat ve idaresi ile ilgili konulara yer veren
Siyâsetnâme adlı bir eser yazmıştır. Bu eser İslâm kültür ve medeniyetine katkı sağlamıştır.
Nizâmülmülk çağında devlet nizamına kavuşmuştur. Kılıçla fethedilen devleti kalemle inşa
etmiştir.
Anahtar Kavramlar: Nizâmülmülk, Selçuklular, Devlet Bürokrasisi, Nizamiye Medreseleri, Siyâsetnâme.
|
The Seljuks got took the name of the dynasty from Seljuk Bey, who was a member of the Kınık
clan of the Oghuzes, who was the army commander. Selcuk Bey immigrated to Cend city with
his friends from Yenikent in approximately 350/961 years. Seljuk Bey, who was farsighted,
thought that they had to become Muslims in order not to disappear as a minority in this land.
As a result, Seljuk Bey and his entourage became Muslims and adopted the Cend region. The
Seljuks sometimes cooperated with the Samanids against the Karakhanids. In their struggle
against the Ghaznavid State, they succeeded in establishing an independent state after the
Dandanakan War. They promised Jihad for the infidels to the Abbasid Caliph Kaim-Bierrillah.
Tuğrul Bey started to recruit men from the people of the pen (Iranian) to work in the state
bureaucracy in the Seljuk State.
Nizamulmulk received a good education from a very young age thanks to his father. When he
learned that he and his father were looking for a clerk in the bureaucracy of the Great Seljuk
State, they started to work as a clerk for the governor of Belh, İbn Shadan of Çağrı Bey.
However, due to İbn Shadan's pressure and slander against Nizamulmulk, Nizamulmulk
secretly escaped from him and went to Merv'e Çağrı Bey. Çağrı Bey appointed Nizamülmülk to
his son Alparslan as a vizier. Thus, Nizamülmülk's life as a vizier, which lasted for about thirty
years, began.
Nizamulmulk gained the appreciation of Alparslan with his administrative and political skills.
Except for the Battle of Manzikert, which Alparslan made with the Greeks, in all wars and
against the state. He took part in the revolts. He helped Melikşah a great deal in eliminating his
rivals and sitting on the throne. For this reason, Melikşah appointed Nizamulmulk "atabeg" for
vii
the first time in the Seljuks. He struggled with Hasan Sabbah, who was a risk for the survival
of the state. He brought his relatives to the state levels during his long-term vizier duty, which
drew a reaction. Intrigues were made in order to break up with Melikşah. Finally, he died as a
result of an assassination organized by Hasan Sabbah.
Nizamulmulk gave great importance to the army. He established the order of the state
bureaucracy. The order and military genius he brought to state institutions increased his fame
day by day. Thanks to his superior personality, he became a person loved by the people. He
had Nizamiye Madrasahs built to protect the Ahl-Sunnah creed against the Shiite Fatimid
threat. He valued Islamic education and scholars. He wrote a work called "Siyatname", which
includes issues related to state organization and administration. This work contributed to
Islamic culture and civilization. In the age of Nizamulmulk, it attained state order. He built the
state conquered by the sword with the pen.
Key Words: Nizamulmulk, Seljuks, State Bureaucracy, Nizamiye Madrasahs, Politics. |