Tez No	İndirme	Tez Künye	Durumu
472849		A lens model for parks from physical attributes to emotion / Kamusal alan tasarımında fiziksel–duygusal nitelik etkileşiminin lens modeli ile değerlendirilmesi Yazar:BURCU ÖZDEMİR Danışman: PROF. DR. MEHMET OCAKÇI Yer Bilgisi: İstanbul Teknik Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı Konu:Şehircilik ve Bölge Planlama = Urban and Regional Planning Dizin:	Onaylandı Doktora İngilizce 2017 142 s.
Disiplinlerarası bir bilim dalı olan kentsel tasarım kamusal alanın fiziki, doğal ve sosyo-ekonomik bağlamını dikkate alarak kaliteli mekânlar yaratma odağındadır. Kentsel tasarım ile ilgili meslek grupları, kamusal alanı tasarlarken tasarlanan mekânın gerek fiziksel gerekse psikolojik boyutu ile insanlar için daha iyi mekânlar sağlamayı hedeflemektedir. Dolayısıyla tasarımcı mekânın fiziksel kurgusunun yanında, kullanıcıda yaratacağı algısal, bilişsel, duygusal ve davranış kalıplardan oluşan psikolojik boyutunu da tahmin etmeye ve kullanıcı ihtiyaçlarını bütüncül bir yaklaşımla karşılamaya çalışmaktadır. İlgili meslek grupları kentsel bir mekânı tasarlarken, tasarım kararlarını aldıkları eğitime, yapılı çevredeki iyi ve kötü örneklerden toplanan bilgilere, disiplinlerarası iş birlikleri ve çalışmalara dayanarak yapmaktadırlar. Kentsel tasarımla ilişkili çevresel psikoloji araştırmaları; kentsel mekân kalitesinin tasarım ilkeleri, kullanıcıların algıları ve yanıtları doğrultusunda şekillendiğini göstermiştir. Bugüne kadar yürütülen kentsel tasarım araştırmalarında, tasarım alanın fiziksel özelliklerin kullanıcıların izlenim ve davranışlarına nasıl etkilediğine dair kanıtlar bulunmaya çalışılmış ve kentsel tasarım alanının kalitesi ile ilgili pek çok algısal ve ilkesel kriter ortaya konmuştur. Çevresel tasarım bağlamında yapılan çalışmalar genellikle iki amaca hizmet etmektedir. Bu amaçlardan biri, ortamda planlanan veya tasarlanan değişikliklerin değerlendirilmesi, diğer amaç ise bu değişikliklerin doğal-fiziksel çevreye, sosyal çevreye ve davranış kalıpları üzerindeki etkilerini saptamak içindir. Özellikle tasarlanan mekânın kullanıcılar üzerindeki etkilerinin değerlendirildiği çalışmalarında, doğrudan fiziksel ölçüm yöntemleri kullanıldığı gibi fiziksel formun kullanıcıda yaratacağı sembolik anlamı (algısal yargı) ölçen yöntemler de kullanılmıştır. Kentsel formdaki kullanıcı yanıtlarının incelendiği araştırmalar, mekânın fiziksel özelliklerin kullanıcı üzerindeki etkilerine dair bilgileri ortaya koymaktadır. Bu tür araştırmalar, spesifik durumlar hariç mekânın kullanıcıda yarattığı tepkinin belirgin özellikleriyle nasıl ilişkili olduğunu öğrenmek için kapsamlı bir fiziksel özellikler ve duygusal tepkiler kümesi içermelidir. Bu nedenle, tez çalışması çevresel psikolojinin bulgularına dayanarak, kamusal açık alan tasarımlarının gerek insan-çevre ilişkisi bağlamında değerlendirilmesi gerekse tasarım sürecinde karar destek sistemi olarak kullanılması üzerine kapsamlı bir tasarım modeli geliştirmeyi amaçlamıştır. Çalışma modeli Nasar'ın kentsel mekânın değerlendirilmesi için geliştirdiği teorik lens modelinin farklılaştırılarak kamusal açık alanlara uygulanması üzerine kurgulanmıştır. Tezin lens modeli çeşitlilik, konfor, karakter, bütünlük, hatırlanabilirlik ve okunaklılık kriterler setlerini kapsamaktadır. Tezin alan çalışması için kamusal açık alan tiplerinden biri olan park alanları seçilmiştir. Alan çalışması İstanbul Metropoliten Alanı'ndaki (İMA) üç şehir parkı ve üç mahalle parkı olmak üzere altı parkta yürütülmüştür. Çalışma alanı seçiminde parkların İMA'yı makul derecede temsil edebilmesi için, park tipi, parkın çevresindeki kullanım çeşitliliği, parkın konumu (eski yerleşim yerinde ya da yeni gelişen bölgelerde yer alması) ve son olarak parkın yer aldığı semtte yaşayanların demografik durumu dikkate alınmıştır. Alan çalışmasında iki farklı veri seti oluşturulmuştur. Tasarım ile ilgili fiziksel envanterlerin toplandığı veri seti ve kriterlerin kullanıcıda oluşturduğu yargısal ve tepkisel bilgileri içeren veri setidir. Çalışma alanlarında yürütülen fiziksel envanter çalışmasında, kamusal açık alan tasarımları ile ilgili fiziksek öznitelik verisi her bir parkın uygulama projesi ve yerinde yapılan kontroller üzerinden toplanmıştır. Kullanıcının kentsel tasarım kriter algısı (yargısı) ile mekâna karşı düşünce ve duygusal tepkilerini içeren veri seti ise her bir parkta yürütülen yüz yüze anket çalışmasıyla toplanmıştır. Ankette kentsel tasarım kriterlerinin kullanıcıda oluşturduğu algısal/bilişsel yargı, mekân ambiyansı (ortamı), duygu durumlarının ölçüldüğü bölümler ile ankete katılanların demografik özellikleri ve mekân kullanım tercihlerinin saptandığı bölümler yer almaktadır. Çalışma kentsel tasarımın ölçümleri üzerine iki araştırma sorusu ve bir hipotez ortaya koymuştur. İlk araştırma sorusu; "kentsel tasarım kriterleri fiziksel olarak nasıl ölçülebilir ve bu değer kullanıcıların yargısını nasıl etkilemektedir?" İkinci araştırma sorusu ise; "kentsel tasarım kriterleri, kullanıcıların mekândayken kendini nasıl hissettiğini hangi ilişkiler üzerinden açıklamaktadır?" Bu iki araştırma sorusunun sonucu olarak tezin hipotezi; "fiziksel öznitelikler, kentsel tasarımın algısal karakterini belirler ve bu karakter mekânın ortamını (ambiyansını) oluşturarak kullanıcıların duygu durumunu etkiler" kurulmuştur. Uygulama çalışmasında, öncelikle hangi fiziksel özniteliklerin hangi tasarım kriteriyle ilişkili olduğunu gösteren varsayımsal ilişki matrisi hazırlanmıştır. Kentsel tasarım kriterlerinin sayısal olarak ölçülebilmesi için tasarımın her bir fiziksel öznitelik sayısı dikkate alınmıştır. Böylelikle, farklı fiziksel özelliklerin bir araya gelerek oluşturduğu bilgi değerini ölçemeye yönelik ortak bir ölçüm değeri sağlanmıştır. Kentsel tasarım kriterlerinin fiziksel değerini ölçmek için yöntem olarak bilgi teorisi (Shannon's Entropi) kullanılmıştır. Kentsel tasarım kriterlerinin fiziksel değerlerinin saptanmasından sonra, bu değerlerin ne anlama geldiği saptamak için, kriterlerin fiziki değeri ile aynı kriterlerin algısal/bilişsel yargı değeriyle olan ilişkisine bakılmıştır. Yöntem olarak çoklu regresyon analizi, her bir kriter için tek tek uygulanmıştır. Analiz sonucunda varsayımsal ilişki matrisinin her bir kriter için saptadığı fiziki değerin istatiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır. Ayrıca, kamusal açık alanlarda, kentsel tasarımın fiziki değerini üzerinden, kullanıcılarda oluşan ortalama yargı değerlerini hesaplayan denklemler kurulmuştur. Sonuç olarak, çalışmasının ilk araştırma sorusu cevaplanırken, tasarımın fiziki boyutu ile psikolojik boyutu arasında ilişkisel bağ kurulmuştur. İkinci araştırma sorusu için tez çalışması, kentsel tasarımın psikolojik boyutunu bütüncül olarak dikkate alamaya odaklanmıştır. Çünkü kullanıcının duygusal tepkileri mekânının sahip olduğu tüm kombinasyonların bir arada yarattığı anlam sonucunda ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, duygusal tepkiler kullanıcının o mekânda kendini nasıl hissettiği (duygu durumu) ile ilgili olduğu kadar mekâna karşı ne hissettiği ile de ilgilidir. Bu nedenle tez çalışmasında, kamusal açık alanda kentsel tasarımın değerlendirilmesi için; geliştirilen teori tabanlı bir model ile neden ve sonuç ilişkileri geniş bir değişkenler kümesinde ele alınmış ve bütüncül bir yaklaşımla ortaya konmuştur. Dolayısıyla çalışma, kentsel tasarımın değerlendirmek için kapsamlı bir ölçüm indeksi ileri sürülmüştür. Söz konusu modelin testi için, yapısal eşitlik modellemesi (SEM) yöntem olarak seçilmiştir. Öncelikle tüm değişkenlerin dâhil edildiği SEM analizinde, model geliştirme süreçleri doğrultusunda (güvenilirlik, yakınsak ve ayırt edici geçerlilik analizleri ve üst boyutu en iyi temsil eden bileşenlerin seçilmesi) en uygun modele ulaşılmıştır. . Model sonucuna göre, kentsel tasarım kriterleri ilk önce mekanın ambiyansı (atmosferi ve itibarı) ile ilgili yargı ve duygusal tepkileri oluşturduğu, bu ambiyans sonucunda kişinin duygusal durumunun (ruh hali) ortaya çıktığı istatistiksel olarak saptanmıştır. Ayrıca, kentsel tasarım kriter boyutlarından mekanın ambiyansını ve dolaylı olarak kişinin ruh halini en çok etkileyen boyut konfor boyutu olduğu saptanmıştır. Boyutların etki büyükleri incelendiğinde konfor boyutunu sırasıyla, bütünlük, karakter, çeşitlilik, okunaklılık ve hatırlanabilirlik boyutu takip etmektedir. Tezin iki araştırma sorusunun da cevaplanması üzerine, "fiziksel öznitelikler, kentsel tasarımın algısal karakterini belirler ve bu karakter mekânın ortamını (ambiyansını) oluşturarak kullanıcıların duygu durumunu etkiler" hipotezi desteklenmiştir. Tez çalışması, kentsel tasarım için ölçülebilir operasyonel ölçütleri ve kullanıcıları üzerindeki etkilerini içeren kapsamlı ve bütüncül bir model sunmaktadır. Çalışma kapsamında kentsel tasarım ölçütlerinin ölçülemeyen miktarlarını ölçmek için kentsel tasarım kriterleri ile fiziksel öznitelikler arasında bir ilişki matrisi ortaya konmuş ve genellikle nitel anlama sahip olan kentsel tasarım kriterleri nicel olarak ölçüm imkânı sağlanmıştır. Böylelikle, çalışmanın modeli kentsel tasarım kriterlerinin kullanıcı yargısında oluşabilecek değerini fiziksel öznitelikler üzerinden saptayarak, psikolojik boyutta kullanıcının duygu durumunu nasıl etkileyebileceğini tahmin edebilmektedir. Bu çalışmayla birlikte kapsamlı bir dizi kentsel tasarım kriteri ile duygusal değerlendirmeler arasındaki ilişkiyi inceleyen daha bütünsel bir yaklaşım geliştirmiştir. Nihai sonuç olarak, tez çalışması kentsel tasarım alanındaki araştırmacılar için, (çevresel psikoloji çalışmalarındaki potansiyel kısıtlamaları da dikkate alarak), insan tepkisini etkileyen kilit unsurları tanımlamaya çalışmış, muhtemel insan tepkisini ve davranışını etkileyebilecek kriter kategorilerini ve her bir kategorideki belirli fiziksel özellikleri tanımlamıştır. Bu bulgular, kentsel tasarımcılara, özellikle park ve açık alan tasarımlarında daha iyi bir mekân yaratmak için en önemli bileşenlerin hangileri olduğunu konusunda farkındalık sağlarken, gelecek araştırmalar ve mevcuttaki kamusal alan tasarımın geliştirilmesi için tasarım sürecinde karar mekanizması olarak da yol gösterebilecektir.
Urban designers may make urban design decisions based on knowledge gleaned from their education and practice. Study of user responses to urban form can supplement such information with evidence on how physical attributes of places affect user impressions of those places. To avoid overlooking some important physical attributes, such research should consider a comprehensive set of physical attributes and emotional appraisals to learn how that attributes relate to salient aspects of human response. Drawing on findings from environmental psychology, the present study sought to develop a comprehensive design model for use as a decision support system in the design of public open spaces. The theoretical approach applied Nasar's extension of the Lens Model to a field study of urban public places. Based on the research, a theory-based model covering six aspects of the form of urban open space: diversity, comfort, character, and legibility, coherence and memorability. The criteria were assessed two ways, through physical measures and through perceptual/cognitive judgments of them. The study centered on six parks in the Istanbul Metropolitan Area. It included three urban parks and three neighborhood parks. The study had a comprehensive data set of urban design qualities with the full set of the physical and psychological attributes. Physical features/attributes were collected within the physical inventory data through the construction drawings of the place and in-situ checks in each park. In each park, the survey was conducted to collect the data of psychological attributes: perceptual/cognitive judgments of the urban design criteria, ambience of place, and emotional status of the user from a face-to face interviews. It also had questions about the background of the users and their use of the park. This thesis has two inquiries on urban design measurements and has one hypothesis. Firstly, the Shannon's entropy was applied to create an entropy based relation matrix between urban design criteria and physical attributes of the design for obtaining the physical value of urban design criteria. Then the regression analysis was conducted to develop a formula to estimate an average perceptual level of each criterion for a park through physical attributes. Thus, the first inquiry found the answer; physical attributes predict the user's perceptual/cognitive judgment of urban design criteria in a public space. Secondly, a holistic model was developed to consider the effects of urban design criteria and the components of the model on salient aspects of human response when creating a measurement index of urban design criteria. Structural Equation Modeling was applied to indicate the relationship between urban design criteria and emotional responses. Therefore, the second inquiry found the answer; the combined criteria of urban design create an ambience of open public place that results in the emotional statuses (mood) of the user. Consequently, the main hypothesis of the thesis; physical attributes (features) of design generate design criteria composing the ambience of the place, which in turn determines emotional status, was supported. This thesis provides a comprehensive model with measurable - operational criteria for urban design and their effect on user's impressions. Such results suggest both directions for future research (controlled studies), and design directions to determine the potential results (impact) of design on users in public space.