Tez No	İndirme	Tez Künye	Durumu
143068		1980 sonrası üretim ve hizmet etkinlikleri ilişkilerinin tanımlanması mekana yansımaları ve İstanbul bölgesi kapsamında bir değerlendirme / Explaining spatial relations of the manufacturing and service activities: A case study in Istanbul region Yazar:GAMZE MERT Danışman: PROF. DR. HALE ÇIRACI Yer Bilgisi: İstanbul Teknik Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı Konu:Şehircilik ve Bölge Planlama = Urban and Regional Planning Dizin:	Onaylandı Doktora Türkçe 2003 305 s.
1970'lerden sonra, sadece ekonomik alanda değil, sosyal, kültürel ve politik alanda köklü değişimlerle gelen bir dönüşümden söz edilmeye başlanmıştır. Bunlar özellikle üretim süreçlerinde, tüketim eğilimlerinde, devletin rolünde, pazar alanlarında, coğrafî politik alanda, güç dengelerinde görülmektedir. Modern enformasyon ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile dünya politik haritası değişmiş, dünya finans pazarı hızla gelişmiş, şirketlerin faaliyetleri ulusal sınırlan aşmış, ekolojik dengenin korunması uluslar arası bir sorun haline gelmiştir. Dünyada üretim ağlarıyla birlikte finans, rekabet ve talep de küreselleşme süreci içine girmiştir. Bu sürecin esas itici gücü ise; bugün olgunluğa erişip uluslar arası ölçekte yaygınlaşan, şirket içi ve şirketler arası yeni üretim biçimi olan esnek üretim olmuştur. Bu yeni sistemde meydana gelen değişime bağlı olarak ve yukarıda bahsedilen etmenlerinde etkisiyle sanayii içinde üst düzey hizmet kullanımında artış meydana gelmiştir. Çalışmanın amacı; küreselleşmenin motoru olarak sayılan mikro ekonomik güçleri harekete geçiren bölge ölçeğindeki planlama çalışmalarına yardımcı olmak üzere üretim ve üst düzey hizmet faaliyetlerinin etkileşimini analiz etmek ve ağ sistemi uygulamasına bu yönde stratejik hedefler belirlemek üzere; sanayiinin üst düzey hizmetlerde metropoliten merkeze bağımlılık düzeyim ve sanayiinin yakınındaki kentsel merkezlerden üst düzey hizmet talebini İstanbul Bölge ölçeğinde irdelemektir. Girişte; yukarıda bahsedilen çalışmanın amacı,, hipotezler ve çalışmanın sonuçlarından beklentiler anlatılmaktadır. İkinci bölümde; yeni üretim biçimi olan esnek üretimin (post-fordizm) seri üretim (fordizm) ile farklılıkları ortaya konmaktadır. Buna göre esnek üretim sistemi; yığmsal üretimden müşteriye göre üretim yapmaya; kitlesel pazarlama ve dağıtımdanmikro pazarlamaya; bir bütün oluşturan şirket yapısından daha yeni örgütlenme biçimlerine varana kadar her şeyi değişime zorlamaktadır. Esnek üretimin getirdiği yeni örgütlenme biçimi ise; üretim, yönetim, pazarlama, fînans gibi birbirinden ayrı kabul edilen birimlerin iç içe geçmiş, karşılıklı etkileşimini ve anında bilgi akışım öngören bir organizasyonu amaçlamaktadır. Bu da sanayiiler arası ilişkilerin, iş gücünün, firmalar arası ilişkilerin ve mekansal özelliklerin dönüşümünü beraberinde getirmiştir. Sanayii sektörü içinde hizmet fonksiyonlarının payının giderek arttığı görülmektedir. Bunun nedeni, artık sanayii kavramının karşılığının, daha fazla üretim olmadığıdır. Bugün tüketicinin beklentisi de, üreticinin çabası da, daha nitelikli ve ihtiyaca cevap veren üretime yönelmiştir. İşte bu nedenle yatırımcı ve yöneticiler, idari yapının iyileştirilmesi, daha başarılı bir organizasyon ve esnekliğin sağlanması, üretimin çeşitli aşamalarında danışma mekanizmasının işletilmesi ve ürünün pazarlanmasına yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilebilmesi için profesyonel hizmet aktivitelerinden yararlanma yoluna gitmektedir. Bunun doğal sonucu olarak; hizmet fonksiyonlarının giderek ön plana çıkması, imalat sanayiinin ve bu sanayiinin temel işlevlerinin ikinci plana düştüğü anlamını taşımamakta, buna karşın hizmet sektörünün sanayii sektörüne entegrasyonu ile, bu sektörün gelişiminde etkin rol oynadığım göstermektedir. Böylece sanayii ve hizmet sektörleri klasik tanımlarda olduğu gibi birbirinden tamamıyla ayrılan, biri gelişirken diğeri gerileyen faaliyetler olmaktan çıkmış ve bunun tam tersine birbiriyle iç içe gelişen, birbirleri içinde kullanılan ve birbirini geliştiren sektörler halini almışlardır. Bundan sonra artık ileri ekonomiler, üretim-hizmet etkinliklerin hızlı büyümesiyle karakterize edilmeye başlamıştır. Yine ikinci bölümde mekanda esnek üretim ile gelen yeni dönemde farklı bir kavram, şebeke/ag vurgu kazanmaktadır. Bu kavramın tanımladığı yeni mekan organizasyonunda da; yerel göreli üstünlüklerin kullammı, üretim ağının yarattığı sinerji etkilerinden yararlanma, birimler arası hem rekabet hem de dayanışmanın söz konusu olduğu eylemlerin aynı mekanda yer alması; çok kademeli örgütlenme yerine, bağlantıları olan odak noktalarının birbirlerini tamamlamaları anlayışına dayalı, ağ türünde ve uluslar arası boyut kazanan örgütlemeler söz konusudur. Ortaya çıkan bu eğilimlerin her ülkede farklı eğilim gösterdiği, batıdaki yeni teknoloji, yeni üretim sistemi, yeni iş bölümü şeklindeki sanayiinin yeniden yapılanması çabalarına, Türkiye'deki sanayiinin de yeni iş bölümü, artan sanayiiler arası ilişkiler, üretim pazarlamasında ve işin organizasyonunda değişimler şeklinde düzenlemelerle uyum sağlamaya çalıştığı yapılan çalışmalar sonucundagözlenmektedir. Kuruluşlarda yukarıda söz edilen kapsamda yaşanan değişimler; özellikle metropoliten alanlarda hızlı bir şekilde gelişen üst düzey hizmetlerin bölge ekonomisi içinde kritik bir öneme sahip olmasma neden olmuştur. Üçüncü bolümde; üst düzey hizmetlerin tanımı yapılmakta, gelişiminde ve yer seçiminde etkin faktörler ele alınmaktadır. Burada ele alman özellikle üretici firmaların, yararlandıkları hizmet faaliyetlerini kendi şirketleri bünyesinde gerçekleştirmeyerek, bu alanlarda hizmet sunan şirketlerden yararlanma yoluna gitme eğilimleridir. Hizmetleri dışsallaştırmaları ve dışarıdan satm almaya yönelik maliyete bağlı, kısmen maliyete bağlı ve maliyet dışı talep faktörleri değerlendirilmektedir. Dördüncü bölümde; yukarıda özetlenen bölümlerde söz edilen değişen imalat sektörü ve üst düzey hizmet sektörleri arasındaki etkileşiminin mekansal yansımalarını ortaya koymak amacıyla üretim ve hizmet kalbi istanbul Metropoliten Alanı'nda yer alan sanayii kuruluşlarının üst düzey hizmet alma biçimleri incelenmiştir. Bunun için "sanayii kuruluşlannm üst düzey hizmet alımı kuruluş içinden veya dışından mı gerçekleşmektedir?" ve "sanayii kuruluşlarının üst düzey hizmetleri dışarıdan alma durumlarında maliyete bağlı faktörler yanında, kısmen maliyete bağlı ve maliyet dışı faktörler de var mıdır?" sorularının cevapları aranmış ve sistematik veriler derlenmiştir. Daha sonra mekansal boyuta girilerek, sanayii kuruluşlarmın üretim birim yeri ve yönetim birim yerinin mekansal dağılımları ve üst düzey hizmetleri dışarıdan alma durumlarında üretim ve/veya yönetim birimi yerine olan mesafesi ortaya konmuştur. Dünyada 1980'lerden bu yana yaşanmakta olan enformasyon teknolojisindeki gelişmeler, blokların çözülmesi, ekonomik ve toplumsal yeniden yapılanma, küreselleşme gibi hızlı değişimler, Türkiye'deki 1980 sonrasında uygulanan dışa açık ekonomik politikalar ve Avrupa Birliği-Akdeniz Ülkeleri işbirliği gibi değişimlerle bir arada düşünüldüğünde tüm bu dönüşümlerin İstanbul Metropoliten Alam kapsamında değerlendirilmesi önem kazanmaktadır. Bölgesel ölçeğin daha uygun bir bakış açısı sunması ve Türkiye'nin üretim ve hizmet kalbi olmasından dolayı Devlet Planlama Teşkilatı(DPT)'mn tanımlamış olduğu işlevsel bölgeler içinde yer alan İstanbul Bölgesi'nde inceleme yapılmıştır. Türkiye ilk 1000 büyük sanayii kuruluşunun 530 adedinin İstanbul Bölgesi içinde kaldığı tespit edilmiştir. Bunlar içinde 53 adet İstanbul Bölgesi büyük sanayii kuruluşlarında yapılan anket sonucundaki analitik değerlendirmede; büyük sanayiikuruluşlarının üst düzey hizmetlerden yönetim ve iş danışmanlığı, bilimsel mimarlık ve mühendislik ile muhasebe hizmetlerini kuruluş içi bölümlerden karşıladığı; bilgisayar hizmetini hem içindeki bölümlerden hem de dışarıdaki uzman kuruluşlardan aldığı; banka" ve kredi, yatırım aracı, yatırım holding, sigorta, emlak, reklam, hukuk hizmetlerini ise dışarıdan aldığı ortaya konmuştur. Bu kuruluş içinden ya da dışından hizmet alımının kuruluşun faaliyet gösterdiği sektörüyle, kuruluş büyüklüğüyle, tarihiyle, teknoloji kullanımıyla, pazar alanıyla, çalışan sayılarıyla ilişkili olmadığı, daha çok kuruluş yönetim şeklinden etkilendiği görülmüştür. Bu durum yaşanan değişimlerle yeni tip holding modelinin ortaya çıkması sonucunu doğurmuştur. Diğer bir deyişle kuruluş holding kuruluşu ise; özellikle banka ve kredi, yatıran aracı, yatırım holding, sigorta, emlak, bilgisayar hizmetleri alımı etkilenmekte ve bunlar maliyet faktörleri nedeniyle açıklanmaktadır. Bu hizmetler ağırlıklı olarak da kuruluş dışından sağlanmaktadır. Ancak diğer hizmetlerin dışarıdan alınma durumları sadece maliyete bağlı faktörlerden kaynaklanmamaktadır. Özellikle kendi içlerinde sağladıkları hizmetlerin dışarıdan alınma durumlarında ise; ki bunlar yönetim ve iş danışmanlığı, bilimsel mimarlık ve mühendislik, hukuk hizmetleridir, maliyet dışı faktörler söz konusu olmaktadır. Kendi içinde ve dışmda sağladığı hizmetlerde de tüm faktörlerin etkin olduğu görülmektedir. O halde sanayii kuruluşunun ekonomik yapısı ne kadar güçlenirse güçlensin dışarıdan hizmet alımım sürdürdüğü alanlar bulunmaktadır. Bu ilişkinin mekansal boyutunda ise; üretim ve yönetim birimi yerleri aynı yerde olan sanayii kuruluşlarmın yönetim ve iş danışmanlığı, reklam, emlak, sigorta ve yatırım holding gibi hizmetler dışmda diğer üst düzey hizmetleri bulundukları yerden, bu hizmetleri ise özelikle İstanbul ilinden sağladıkları görülmektedir. Üretim.ve yönetim birim yeri ayrı yerde olan. sanayii kuruluşları ise, üst düzey hizmetler içinde banka ve kredi, yatırım aracı, bilgisayar, hukuk, bilimsel mimarlık ve mühendislik hizmetleri hem üretim hem de yönetim birimi yerinden; yatıran aracı, yatırım holding, sigorta, emlak, reklam, kısmen bilgisayar, yönetim ve iş danışmanlığı, hukuk, kısmen bilimsel mimarlık ve mühendislik hizmetleri yönetim birimi yerinden satm alınmaktadır. O halde yüksek oranda standartlaştırılmış ve rutin aktiviteleri içeren arka ofis fonksiyonları üretim birimi yakınında ancak bu hizmetlerin ana karargahları ve diğer hizmet birimleri ana merkezde ve yönetim birimi yakınında yer almaktadır.Besinci sonuç bölümünde ise; bir değerlendirme yapılmakta, son yıllarda devam eden yenilik ve hızlı teknolojik değişim içinde geleneksel ekonomik davranışın hedeflerinin ulaşması mümkün olmayan çoklu pazarlar ve teknolojik yenilikleri yakalamak için ağ davramşlahnm önemli bir paradigma durumuna gelmekte olduğu vurgulanmaktadır. Ağların avantajları; strateji ve program geliştirmek yerine diğer kentlerden yararlanarak etkinlik, sinerji ve işbirliği yaparak yeterlik hedeflerinin olmasıdır. Böylece kentsel ekonomi teorisine de ağ davranış kavramı etkin bir şekilde geçirilmiş ve kent ağlarıyla, kent ve hinterlandı arasında, kent ve diğer yalan kentler arasındaki birbirine bağlılık kurulabilir düzeye gelmiştir. Bu ağlar çok boyutlu olmaktadır. Bu çalışmada da, esnek üretim şartlarında büyük sanayii kuruluşlarının üretim ve yönetim birimleri arasında ağlan gelişirken, bölge içindeki kentlerin de sundukları mal ve hizmet üretim yerleri olarak ilgi odağı haline germekte olduğu ve bu kapsamda kentler arası ağların da gelişmesi gerektiği görülmektedir. İstanbul Metropoliten Kenti kendi etkinlik bölgesinde uzmanlaştığı üst düzey hizmet alanlarında otorite kurmaktadır. Böylece sahip olduğu uzmanlaşma çeşitliliği ile etkisi altına aldığı yerleşmelerde ekonomik, sosyal ve kültürel üstünlüğünü sürdürmektedir. Yerel etkinliğe sahip beceri ve hizmetler ise yerel merkezlerde yer almaktadır.' Böylece kentler arası ağların da gelişeceği açıktır. Burada Türkiye'nin üretim ve hizmet kalbi İstanbul Bölgesi kapsamında ele alınan imalat hizmet ilişkileri irdelenerek bir değerlendirme yapılmıştır. Ancak aynı zaman kesitinde benzer ve farklı faktörler mekanın özelliklerine bağlı olarak farklı bir mekansal gelişmeyi tanımlayacaktır. Çalışmanın, planlama alam içinde kentsel, bölgesel, ulusal, uluslar arası ağ çalışmalarına yardımcı olması beklenmektedir. Bu kapsamda da; plancıların kentsel, metropoliten ve bölgesel planlamada; hizmet ve sanayii etkileşiminin mekansal yansımasına, içsel ağların kurulmasına, dışsal ağların kurulmasına, bölgesel işbirliği ağlarının kurulmasına, bilgi kent alt yapısının oluşturulmasına, metropoliten alanlarda kamu özel işbirliğini sağlamaya, ağların etkili olabilmesine yönelik stratejik hedefler geliştirmeleri gerektiğine dikkat çekilmektedir.
After 1970's, researchers begun to discuss the transformation in the world which arose some fundamental changes in the economic, social, cultural and politic areas. These changes are especially occured in the production process, consumption trends, role of the government, market areas, geographical politic area, equilibrium of the forces. The development of modern information and communication technologies have been modified the world politic map, developed world finance market, shifted the scope of the firms from national characteristics to the international ones, become the protection of the ecologic equilibrium as the international dispute. Shortly, in this period, not only production network but also finance, competition and demand have transformed into global structure. The driving force of this period has been flexible accumulation production system which was applied in and among the firms and expanded in the international scale. As a result, service functions have become more significant in industry. This study explores high-order services demand of industrial firms in geographical perspective by analysing the interaction of production and high-order service activities and developing strategic objects in the implementation of network system. Introduction explain the aim, questions and expectations of the thesis results. Section two caracterises the difference between mass and flexible production. The flexible accumulation forces to change the production process from mass production of homogeneous goods to small batch production, from the uniformity and standardization to flexible and small batch- production of a variety of production types, from the resource driven to demand driven, from the vertical and in some cases horizontal integration to quasi-vertical integration subcontracting. The new organization structure requires an interrelated and integrated different departments -production, management, marketing and finance - of the firm, and organization of simulations flow of knowledge. In addition, the continuous feedback among departments require to define the use of information technologies and the relation of the managers, engineers and labors. So, it is necessary to transform the properties of the relation among industries, labors and spatial structure. Then the manufacturing needs of technologies, knowledge,. communication and enterprising. As a result, service functions have become more significant in industry. Nowadays, the industrial concept is not more production. On contrary, the consumers demand and the manufacturers struggle diverted to the production towards more qualified and meeting more needs. This is way, some enterpreneur and managers prefer to apply some professional service activities to rehabilitate administrative structure, to ensure flexibility and more successfell organization, to market products. The producer firms prefer to purchase these services from the specialized firms instead of producing them by themselves. As a result of that, industry and service sectors become interacted sectors growing within eachother and contributing to the development of the other contrary to the classical view which stated that "industry and service sectors are completely differs from eachother and while one sector develops the other underdevelops". As a consequence of that advanced economies are defined with rapid development of production-service activities. In the new period which come out with the flexible accumulation production system, the new and different concept in the restracturing of the space, network has become important. In the new spatial organization defined by this concept, the use of local relative superority, use cinergy effects which is outcome, production network, competition and also solidarity among units exists in the same location, known instead of phased type organizations, network type and internationally organisations come growtih. This approach require that the space is not influenced, it causes the existence of the activities and contributes forming of activities. These trends have shown in a different trend in each country. In the west, there are new technologies, new production system, new division of labor in the restructuring process of the industry. Some transformations are observed in Turkish industry to adapt her structure to the western country's structures such as new division of labor, increasing relations among industries, changing in the product marketing and organization. The reserach of these changes become important due to the information technologies disintegration of the blocks, restructuring of Turkish economy and social areas, rapid globalization, European Union Mediterranean countries cooperation should be evaluated within the Istanbul metropolitan area since 1980's. For this reason, Istanbul Region defined by the State Planning Organization is evaluated in this framework. Section three deal with high-order services, the effective factors in their development and location and the interaction with production activities. It is observed that the producer firms prefer to purchase these services from the specialized firms instead of producing them by their inhouse capabilities. And the major factor of externalization demand is not only cost driven, there are other more quasi and non cost factors. Section four describes the database, the methodology used and the empirical results. It is explored internalization and/or externalization processes in industrial firms of high-order services in the Istanbul Metropolitan Area, production and service core of Turkey. It is answered four -basic questions: 1) are industrial firms supplies high- order service activities internal department and/or external purchase? 2) What are the major factors to the external demand? 3) Is cost driven externalization a major force contributing to the external demand? 4) Is the location of roduction and management units influence the location of high-order services to external purchase? 530 of the largest industrial establishments were remarked in this region. The data are based on a survey of 53 industrial firms interviewed in 2001 in Istanbul Region. High-order services are classified as banks and other credit, security brokers and dealers, investment and holding, insurance, real estate, advertising, computer, management and business consulting, offices of lawyers and notaries, scientific and engineering, accounting services. First of all, it explores internalization and/or externalization of service activities in the industrial firms. Management and business consulting, scientific and engineering and accounting services are supplied inside of the firm. Computer service is supplied both inside and outside of the firm. Banks and other credit, security brokers and dealers, investment and holding, insurance, real- estate, advertising, office of lawyers and notaries services are supplied outside of the firms. Internalization and/or externalization of these service activities are not dependon organizational sector, size, age, technology use, market area and the number of blue and white collar labor, but they depend on organizational structure. As it is mentioned above, new type holding model appears. In this framework, if the industrial firm is a holding, banks and other credit, security brokers and dealers, investment and holding, insurance, real estate, computer services are supplied inside of the holding. But if industrial firm is not a holding, these service activities are supplied outside of the firms. The demand factors of the externalization are defined by cost-driven considerations. But for the other service activities, the situation is not similar. Because there are other more "quasi-cost" and "non-cost" factors which also influence the externalization process. Management and business consulting, scientific and engineering, office lawyers and notaries services exist in the firms majoritly but in the case of external purchasing non-cost factors influence the decision making process. For the services supplied inside and outside of the firm are influenced by the whole demand factor. So a number of factors are associated with the decision to purchase a service from a high-order service firm. Existing conceptualizations of the organization of the production process emphasize cost considerations in solving the question of whether to produce a service internally or purchase it in the open market. However, there are other more "quasi-cost" and "non-cost" factors which also influence the decision making process, including questions of quality and institutional context. Each of these factors should be regarded as a proximate factor conditionnally explaining the choice to externally purchase a high-order service, or, to the contrary, be an explanation for decisions to have inhouse departments or capabilities for producing these services. In addition, it is possible to imagine firms having inhouse departments and also acquiring the same or similar high-order services externally. Moreover, this thesis explores these issues from a geographical perspective. If the production and management units exist together in the same location, management and business consulting, advertising, real-estate, insurance, investment and holding services have been supplied especially in Istanbul city. But the other services have supplied in the city of the industrial firms. If the production and management units not exist together, banks and credit, security brokers and dealers, computer, office lawyers and notaries, scientific and engineering services have been xvmsupplied not only production unit city but also management unit city. But security brokers and dealers, investment and holding, insurance, real estate, advertising, a part of computer, management and business consulting, office of lawyers and notaries, a part of scientific and engineering services are supplied in the management unit city. Therefore, it can be pronounced that back office functions of the services which contain standardized and routine activities are located near the production unit but the head offices and the other services especialy demanded by non-cost factors are located near the management unit and/or near the region center as Istanbul. In recent years of continuing innovation and fast technological change, network behaviour is increasingly becoming the reference paradigm to present in multiple markets and to control of multiple technological -trajectories that it would be impossible to reach these goals through traditional economic behaviour. Moreover, the literature on city networks is mainly concerned with the general economic rationale explaining network behaviour. According the results of this thesis, when industrial establishments networks develop in the conditions of the flexible production, cities in the region become interesting center as production areas supplying goods and services. Istanbul metropolitan area autorize the sectors in which it is specialized. So with its various expertise activities, it has obtained the economic, social and cultural superority in the location of its influence area. But local activities are still in the local centers. So, it is evident that the network among cities will be developed rapidly. This thesis deal with explaining spatial relations of manufacturing and service activities in the Istanbul Region, production and service core of Turkey. This is way, it is attentioned to need develop some strategic objects in the interaction of manufacturing and service activities in metropolitan and regional planning processes as following title: internal, external, regional co-operation network, informational city infrastructure and state-private co-operation.