Tez No	İndirme	Tez Künye	Durumu
295691		Basti Türkçe metinlerde olay sıralama / Event ordering for simle Turkish texts Yazar:ŞADİ EVREN ŞEKER Danışman: YRD. DOÇ. DR. BANU DİRİ Yer Bilgisi: Yıldız Teknik Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Bilgisayar Bilimleri ve Mühendisliği Ana Bilim Dalı Konu:Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrol = Computer Engineering and Computer Science and Control ; Dilbilim = Linguistics Dizin:	Onaylandı Doktora Türkçe 2010 190 s.
Bu doktora çalışmasında, basit Türkçe Metinlerde olay sıralaması hedeflenmiştir. Literatürde olay sıralaması (event ordering) veya kronoloji çıkarımı (chronology extraction) olarak geçen bu işlem için metinler üzerinden deneyesel bir yolla karşılaşılan problemleri çözmek yerine, olay sıralama işleminin bilimsel olarak ele alınıp, Türkçedeki bütün dilbilgisi kurallarını içeren bir şekilde çözülmesi hedeflenmiştir.Bu anlamda, daha önceden var olan zamansal mantıklar incelenmiş, bu mantıkların çalışma şekilleri ve alanları ortaya konulmuştur. Ayrıca bu mantıkların bilgisayarlar tarafından işlenebilir olan uygulamaları da incelenerek, amaca yönelik literatür taraması yapılmıştır. Bu tarama sonucunda en uygun dil olarak TimeML isimli dil seçilmiş ve bu dil üzerinde Türkçe için iyileştirme yapılmasına karar verilmiştir.TimeML dilinin üzerine kurulu olduğu iki zamansal mantık (Reichenbach ve Allen Zamansal Mantık) için Türkçedeki dilbilgisel zaman ifadeleri ile karşılaştırma yapılmıştır. Çıkan eksik noktalar için gerek zamansal mantıklara, gerek ise TimeML üzerine, ekleme yapılarak Türkçede bulunan, ancak henüz literatüre girmemiş olan, bu farklar ortaya konulmuş ve mantıksal olarak modellenerek, bir işlenebilir dil üzerinde ifade edilmiştir.Yapılan bu ekleme çalışmalarının başarısını bulabilmek için, ayrıca bir derlem oluşturulmuş ve bu derlem üzerinde TimeML dilinin eski ve yeni halleri karşılaştırılarak, başarı oranı ölçülmüştür.Yeni tasarlanan TimeML dilinde, Türkçedeki bütün zamansal ifadeler kapsanmış ve modellenmiştir. Ayrıca dilbilgisel çalışmanın getirdiği bir özellik olarak bu derlemde karşılaşılmayan bazı durumlar da bu doktora çalışması kapsamında ele alınmıştır.Son olarak TimeML üzerinde yapılan bu değişiklikleri kapsayan bir yazılım hazırlanmış, hazırlanan bu yazılımda yapılan zamansal çıkarımlar görsel olarak işlenmiş ve bir çizelge olarak gösterilmiştir.
This PhD. study aims to order events in simple Turkish texts. In the literature this study is classified as event ordering or chronology extraction and there are some studies approaching the problem in empirical ways and some using methodological linguistic approach. In this stuyd a linguistic approac has been applied to cover all possible cases in Turkish.This thesis study can be divided into two sub parts. In the first part, the current literature about Temporal logics has been researched and also the computable languages developed over these logics has been reported. This research has showed that the most suitable computable language is TimeML.TimeML is built over two Temporal logics which are Reichenbach and Allen?s Temporal logics. These Temporal logics has been compared by Turkish linguistic and the missing parts are added into both logical and computable language layers. At the best of author knowledge, in the study, carried out within thesis, the Turkish Temporal logic is first time formally modelled by a Temporal logic and this logic is implemented on a computable language.Also a corpus is created to test the success of these additions on TimeML and both the classical TimeML and enhanced TimeML versions are tested on the corpus and the success of tagging is measured.In the enhanced version of TimeML, all the Temporal models are covered and a full success is achieved. Also, some of the enhancements suggested on TimeML, can not be noticed on corpus, because this research is built on a formal linguistic methodology and some cases are rarely seen in Turkish texts.Finally a software working on the computable language, enhanced TimeML and the outputs are visualized by a chart on this software.