|
Çalışmanın amacı 1990-1995 yılı arasında Kafkasya ve Orta Asya Türk cumhuriyetlerindeki gelişmelerin Türk basınındaki yansımalarını ortaya koymaktır. Çalışmanın 1990-1995 yıllarını kapsamasının temel sebebi bu dönemde Sovyetler Birliğinin içinde bulunduğu çıkmazın daha belirgin hale gelmesi ile bu sürecin bölgedeki Türk cumhuriyetlerinin bağımsızlık süreçlerini ve ilk bağımsızlık yıllarını içermesidir. Türk basınının 1990 yılı itibariyle Kafkasya ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine daha fazla ilgi göstermeye başlaması da bir diğer etkendir.
Çalışmanın hazırlık sürecinde İstanbul'daki çeşitli devlet ve özel kurumların arşivlerinden faydalanılarak 1990 yılının başlangıcından 1995 yılının sonuna kadar Cumhuriyet, Hürriyet, Milliyet, Sabah, Tercüman ve Zaman gazeteleri incelenmiş Kafkasya ve Orta Asya Türk cumhuriyetlerine yönelik haber ve makaleler fotoğraflanarak oldukça geniş ve hazine olarak tabir edilebilecek bir arşiv oluşturulmuştur. Bu arşiv daha sonra gazetelere ve yıllara göre tasnif edilerek her bir belge gazete, tarih ve sayfa sayılarına göre adlandırılmıştır. Bu elde edilen belgeler incelenerek Türk basınının ön plana çıkardığı ya da görmezden geldiği gelişmeler tespit edilerek ve bu belgeler doğrultusunda bu Türk cumhuriyetlerine yönelik istatistiksel veriler oluşturulmuştur.
Yaptığımız tespitlere göre, Türk cumhuriyetleri arasından en fazla ilgi gören ülke Azerbaycan'dır. Bu konuda basında Azerbaycan ve diğerleri gibi bir ayrımın varlığından söz edilebilir. Daha sonra sırasıyla Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Kırgızistan gibi ülkeler ile ilgili haberler yapılmıştır. Bu ülkeler en çok sahip oldukları zengin yeraltı kaynakları ve bu kaynakları kullanacak yeterli birikime sahip olmamaları ve gelişmişlik düzeylerinin çok geri olması ile öne çıkarılmıştır.
Gazetelerin bölgeye dair bilgilere yabancı ajanslar üzerinden ulaşması, bölgeyi ve bölge dillerini bilen mevcut medya mensuplarının çok az sayıda olması haberlerin kalitesini olumsuz yönde etkilemiştir.
Bölgeye dair en çok haber yapan gazete Zaman Gazetesidir. Bu gazeteyi sırasıyla Milliyet, Cumhuriyet, Tercüman, Hürriyet ve Sabah gazeteleri haber sayısına göre takip etmiştir. Bu verilerde Tercüman Gazetesi'nin 1995 yılı ocak ayı içerisinde yayın hayatına son vermesi dalgalanma oluşturmakta ve bu gazetenin beş yıllık süreç içerisindeki oranı düşürmektedir. 1990, 1991 Yılı itibariyle önceki yıllara nazaran daha çok haber ve köşe yazısı yayınlamış, önceki yıllardan farklı olarak din, dil ve soy bağı daha çok vurgulanmış, haber ve köşe yazısı sayısı 1992-1993 yıllarında zirve yapmış, 1994 ve 1995 yıllarında düşüşe geçmiştir.
ANAHTAR KELİMELER: Türk Dünyası, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Orta Asya, Kafkasya, Türk Basını
|
|
The purpose of this study is to unveil how did the developments which took place in the Caucasus and Central Asia Turkic Republics from 1990 to 1995 find their reflections in the Turkish Press. This study is focused on the period of 1990 – 1995 primarily on the grounds that the bottleneck facing the Soviet Union in this timeframe has become clearer and that this timeframe has witnessed the independence processes and first years of independence of the Turkic republics in the region. Another factor is that the Turkish Press have shown greater involvement in the Caucasus and Central Asia Turkic Republics as from 1990.
During the prepatory process of the study, investigations have been conducted on the newspapers called Cumhuriyet, Hürriyet, Milliyet, Sabah, Tercüman, and Zaman, from the beginning of 1990 until the end of 1995, making use of the archives of various governmental and private institutions and entities based in Istanbul, and the news and articles dealing with the Caucasus and Central Asia Turkic republics were photographed, thus achieving a quite wide archive which might be called a 'treasure'. This archive was subsequently sorted and classified by newspapers and years, with each document named as per the newspaper, date and page number.
According to our findings, Azerbaijan is the country which attracts the highest interest among the Turkic republics. In this respect, the Press interest may even be broken down into two segments as Azerbaijan and others. This country is followed by such countries as Kazakhstan, Uzbekistan, Turkmenistan and Kyrgyzstan, respectively, as regards the press coverage. These countries have come to the fore mostly because of their rich underground resources, as well as for their lack of sufficient capabilities to utilize such resources and for their least developed status.
The fact that individual newspapers have managed to have access to the news concerning the region and that there were only a few members of the Press having a good command of the languages spoken in the region have impaired the quality of the news covered.
The newspaper which covered the highest number of news about the region is Zaman. This newspaper is followed by Milliyet, Cumhuriyet, Tercüman, Hürriyet and Sabah, respectively, as per the number of news they covered. These data go through a fluctuation because of the close-out of Tercüman, a newspaper which shut off its circulation in January, 1995, such that the rate of this newspaper falls down within the 5-year process. At 1990 and 1991, a higher number of news were covered compared with the previous years, with, unlike from the previous years, a bigger emphasis on the religion, language and lineage ties among these countries. These news and columnist articles have reached their peak in 1992 and 1993, then starting to fall down in 1994 and 1995.
KEWYORDS: Turkic World, Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Central Asia, Caucasus, Turkish Press |
