Tez No	İndirme	Tez Künye	Durumu
63551	Bu tezin, veri tabanı üzerinden yayınlanma izni bulunmamaktadır. Yayınlanma izni olmayan tezlerin basılı kopyalarına Üniversite kütüphaneniz aracılığıyla (TÜBESS üzerinden) erişebilirsiniz.	Whiteheadci uluhiyyet anlayışı ve ortaya çıkardığı problemler / Whiteheadian view of divinity and the problems arising from it Yazar:MEVLÜT ALBAYRAK Danışman: PROF. DR. MEHMET AYDIN Yer Bilgisi: Dokuz Eylül Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Konu:Felsefe = Philosophy Dizin:Felsefe = Philosophy ; Tanrı = God ; Whitehead, Alfred North = Whitehead, Alfred North	Onaylandı Doktora Türkçe 1997 243 s.
ÖZET Bu çalışmanın birinci gayesi, özellikle Alfred North Whitehead tarafından geliştirilmiş olan çift kutuplu Tanrı anlayışını tanımlamaktır. İkinci olarak ise, Whiteheadci ulühiyyet anlayışını Charles Hartshorne ve diğer süreçci düşünürler ışığında değerlendirmektir. Whitehead'in felsefesi bir süreç felsefesidir. Bu nedenle onun felsefesinde bil-fiil şeyler çok önemlidir. Bu şeyler, dünyayı oluşturan "mutlak realiteler" veya "nihai reel şeylerdir". Bu bil-fil şeylerden daha reel hiçbir şey yoktur. Onlar kendi aralarında ayrılırlar. Tanrı bil-fiil şeydir. Diğer bir ifadeyle Whitehead, "bil-fiil şey" terimini hem zamansal durumlar için hem de Tanrı için kullanmaktadır. Whitehead'in felsefesinde bilimsel ilerlemelerle geliştirilen kozmolojiye uygun bir Tanrı anlayışı geliştirme zorunluluğu vardır. Bu açıdan onun geliştirdiği Tanrı anlayışı, geleneksel teistik anlayıştan tamamen farklıdır, özellikle Whitehead Hrıstiyan teolojisine hakim olan Tanrı kavramını ret eder. Bu teolojide Tanrı, zorunlu, tamamen bağımsız, değişmez, bütün gücü kendisinde bulunduran bir varlık olarak kabul edilmektedir. Halbuki Whitehead'in ileri sürdüğü Tanrı, çift kutuplu olarak dinamik, dünya ile ilişkide bulunan ve dünyada ikna edici kozal bir faildir. Ona göre bütün bil-fiil şeylerde olduğu gibi, Tanımın mahiyeti de dipolardır. Tanrı hem asli (primordial) hem de oluşan (consequent) mahiyete sahiptir. Bir taraftan O 'nun oluşan mahiyeti eksik, oluşan, sonsuza değin devam edip giden, tamamen bil-fiil ve şuurludur. Diğer taraftan Tanrı'nın asli mahiyet ise, özgür, tam, asli, ezeli, bil-fiil olarak eksik ve şuursuzdur. Whitehead'in Tanrısı teistik anlamda bir yaratıcı Tanrı değildir. O, dünyayı yaratmaz, onu korur. Çünkü Whitehead açısından "Tanrı'nın dünyayı yarattığım söylemek de, dünyanın Tanrıyı yarattığını söylemek de doğrudur". Diğer bir ifadeyle Whitehead'e göre dünyanın Tanrıda içkin olduğunu söylemek de, Tanrı'nn dünya' da içkin olduğunu söylemek de doğrudur. Çünkü ne Tanrı ne de dünya, statik bir tamlığa ulaşır. Her ikisi de metafizik esasın ve yenilik içindeki yaratıcı ilerlemenin (temponun) pençesindedir. Whitehead'in geleneksel teolojiden ayrıldığı diğer noktalar ise, kötülük problemi ve ölümsüzlük problemidir. Onun felsefesinde kötülüğün kaynağı Tanrı değildir. Ona göre Tanrı her an, her yerde, iyiliğe sebep olacak gücüyle herşeyi yapar. Bununla beraber İlahi güç, zorlayıcı olmaktan ziyade ikna edicidir. Tanrı kendi iradesine itaat ettirmek için insanlara veya evrene karşı güç kullanmaz. Whitehead'in diğer önemli ve farklı bir görüşü de "objektif ölümsüzlük" fikrini açıklamasıdır. Whiteheadci "objektif ölümsüzlük" görüşüne göre, bütün sonlu realite, Tarın'nın tecrübesinde korunmuş ve Tanrıda ölümsüzleşmişlerdir. Kısaca Whiteheadci ulûhiyet anlayışı, geleneksel Hrıstiyan teolojisinden farklı ve yeni bir metafizik anlayıştır.
ABSTRACT The first purpose of this present study is to describe the dipolar God that has been developed generally by Alfred North Whitehead. Its second purpose is to discuss the Whiteheadian View of Divinitiy in the light of Charles Hartshorne and processs thinkers' views. Whitehead's philosophy is that of process. In this respect,, in his philosophy the concept of actual entities is the central concept. These entities are the "iinltimate reals" or "the final real things" of which the world is made up. There is no going behind actual entities to find anything more real. They differ among themselves: God is an actual entitiy. In other way, Whitehead apparently intends to use the term "actual entitiy" to refer both to temporal occasions and to God. In Whitehead's view there is a necessity of developing an understanding of divinity suitable for cosmology together with the modern scientific development. God therefore is not pure act; like all actual entities, God is active. *- Whitehead rejects the. conception of God which has dominated in the traditional christian theology. This theology defines God as a wholly necessary, totally independent, immutable, all-powerfull Being. Whereas according to Whitehead, God is conceived, as dipolar, dynamic, socially interrelated and a persuasive causal agency in the world. Analogously similar to all actual entities, the nature of God is dipolar. He has a primordial and consequent nature. On the one hand His consequent nature is incomplete, consequent, everlasting, fully actual, and conscious. On the other hand, primordial nature, is free, complete, primordial, eternal, actually deficient, and unconscious. Whitehead's God is not a creator in the sense of theistic view. He does not create the world, he saves it. According to Whitehead, "it is as true to say that God creates the world, as that the world creates God. Or, it is as true to say that the world is immanent in God, sa that God is immanent in the world. Because neither God, nor the world reaches static completion. Both are in the grip of the ultimate metaphysical ground, the creative advance into novelty. Either of them, God and the world, is the instrument of novelty for the other. With regard to the problem of evil and the understanding of immortality, Whitehead differs from the traditional theology. In his philosophy the source of evil is not God. According to his, God is constantly, in every moment and in every place, doing everthing within God's power to bring about good. Divine power, however, is persuasive rather than coercive. God cannot (really cannot) force people or the world to obey God's will. Another different and important opinion of Whitehead is the clarification of the notion concerning the "objective immortality". According to Whiteheadian notion of "objective immortality", all finite reality is forever retained in the experince of God, all creatures are immortalized in God as data or objects of His eternal and perfect awereness. In short, it can be concluded that Whiteheadian View of Divinitiy is completely a new metaphysical understanding different from the traditional christian theology.