Tez No	İndirme	Tez Künye	Durumu
293849		Uygurcadan Türkçeye bilgisayarlı çeviri / Machine translation from Uyghur to Turkish Yazar:MURAT ORHUN Danışman: PROF. DR. EŞREF ADALI Yer Bilgisi: İstanbul Teknik Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Bilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı Konu:Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrol = Computer Engineering and Computer Science and Control Dizin:Biçimbilim = Morphology ; Sözcük anlamlandırma = Word meaning ; Sözcük seçimi = Selecting the words ; Sözlükbilim = Lexicology ; Tatarca = Tatar language ; Türkçe = Turkish ; Yapay zeka = Artificial intelligence ; Çeviri yöntemleri = Translation methods	Onaylandı Doktora Türkçe 2010 200 s.
Bilgisayarlı çeviri yapay zekâ bilim alanının bir alt dalı olan Doğal Dil İslemenin (DDİ)önemli bir konusudur. Bilgisayarlı çeviri, bir doğal dili baska bir doğal dile çevirmeislemidir. Bilgisayar teknolojisinin gelismesi ve bilgisayarın yaygınlasmasıylabilgisayarlı çeviri alanındaki arastırmalar yaygınlasmıs ve birçok çeviri sistemlerigelistirilmistir.Bu tezin amacı Uygurcadan Türkçeye bilgisayarlı çeviri konusunda gerekli kuramsalaltyapıyı olusturmak ve bunun üzerinde kurulacak yazılımlar ile çeviri isleminigerçeklestirmektir. Bir kaynak dilden hedef dile çeviri yapabilmek için, özelliklebitisken diller için ilk yapılması gereken çalısma dillerin biçimbilimselçözümleyicilerinin tasarlanmasıdır. Türkçenin biçimbilimsel çözümlenmesi dahaönceden yapıldığından, bu çalısmada söz konusu bu çözümleyici doğrudankullanılmıstır. Uygurcanın dil yapısı arastırıldıktan sonra Uygurca için birbiçimbilimsel çözümleyici gelistirilmistir. Uygurcadan Türkçeye çeviri yapabilmek içinbu tez kapsamında çesitli çeviri kuralları tanımlanmıstır. Belirsizliklerin giderilmesi içinise biçimbilimsel ve anlamsal belirsizlik giderici gelistirilmistir.Bu tezde akraba ve bitisken diller için önerilen karma yöntemi üzerine belirsizlikgiderme çalısmaları da ele alınarak Uygurca metinden Türkçe metne bilgisayarlı çeviriyapabilen bir sistem gelistirilmistir. Farklı yapılarda bulunan 240 adet tümce, önerilenbu sistem üzerinde sınanmıs ve sistemin elde ettiği basarı BLEU ölçeğine göredeğerlendirilmistir.
Machine translation is a subfield of artificial intelligence, more precisely, naturallanguage processing. It is based on computer technology which uses software totranslate one natural language to another. As computer technology grew, it becamepopular and many machine translation systems have been developed as a result.The main goal of this dissertation is to develop a theoretical infrastructure andimplement a machine translation software system which may translate Uyghur toTurkish. Implementing a machine translation for agglutinative languages requires thedevelopment of a morphological analyzer for source and target languages. Amorphological analyzer for Turkish has already been developed, similar technology wasapplied to this system. For Uyghur Language, a morphological analyzer was developedwith natural language technology which emphasizes Uyghur grammar. Translationrules were defined according to the structure of Uyghur and Turkish languages in orderdo perform translations. Additionally, to reduce ambiguity, morphologicaldisambiguation and word sense disambiguation methods were implemented.In this dissertation, a machine translation system which translates Uygur to Turkish wasimplemented based on similar models which were designed for related languages. Themodel was improved through the application of disambiguation models. BLEU scoreswere made to validate system performance, wherein 240 differently structured sentenceswere translated from Uyghur to Turkish.Keywords: