Tez No İndirme Tez Künye Durumu
542606
Evaluation of cognitive performance of seafarers in heavy weather conditions using cognitive test software application / Gemi adamlarının bilişsel performanslarının bilişsel test yazılımı kullanarak ağır hava koşullarında değerlendirmesi
Yazar:MESUT CAN KÖSEOĞLU
Danışman: PROF. DR. LEYLA TAVACIOĞLU
Yer Bilgisi: İstanbul Teknik Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Deniz Ulaştırma Mühendisliği Ana Bilim Dalı / Deniz Ulaştırma Mühendisliği Bilim Dalı
Konu:Denizcilik = Marine ; Mühendislik Bilimleri = Engineering Sciences ; Ulaşım = Transportation
Dizin:
Onaylandı
Yüksek Lisans
İngilizce
2018
89 s.
Denizciliğin gemi adamları üzerindeki psikolojik etkileri her zaman bilinmekteydi. Hızla gelişen taşımacılık sistemleri ve deniz taşımasına olan ihtiyacın artması küreselleşmenin etkilerini gemi adamları üzerine yansıtmaktadır. Bu etkiler arasında, artan çalışma saatleri, sık ve aralıksız liman periyotları, sık ve aralıksız seferler ve gemide çalışan gemi adamlarının sayısının azalması gösterilebilir. Bilişsel bilim, kişilerin düşünme, öğrenme, hafıza, karar verme, dialektik, tepki zamanı gibi zihinsel süreçlerinin incelendiği, mental işleyişin ve beynin çalışma veriminin incelendiği, sistem dinamiklerinin ve yapısal düzeninin araştırıldığı bir bilim dalıdır. Bilişsel süreçler, dış etkenlerin insanlar üzerinde oluşturduğu uyarılma ve stress gibi mental değişimlerden etkilenmektedir. Gemi üzerinde çalışmanın psikolojik zorlukları göz önünde bulundurulduğunda ve gemideki çalışma ortamının, gemi adamlarını psikofizyolojik olarak etkileyen strese sebep olan faktörlerden oluşan karmaşık bir yapı olduğu düşünüldüğünde, gemi adamlarının bilişsel yeteneklerinde bir düşüş olmaktadır. Bu durumun aksine, gemi idaresi, yük operasyonları gibi büyük finansal, çevresel ve sağlık tehlikeleri içeren görevleri yerine getirebilmek için gemi adamlarının bilişsel performanslarının ve durumsal farkındalıklarının yüksek olması gerekmektedir. Uluslararası Denizcilik Örgütü (International Maritime Organization, IMO), deniz taşımasında yaşanan ve çevresel, insan hayatı ve ekonomik zarara neden olan kazaların büyük bir kısmı insan hatasına dayandığını ve emniyetli bir çalışma ortamı için insana bağlı aktivitelere odaklanılması gerektiğini belirtmiştir. Bunun yanında, yüksek emniyet standartları, kazaların azalması ve çevrenin korunumu için insan faktörüne odaklanılması gerektiğini belirtmiştir. IMO ayrıca insana bağlı sorunların çalışma programlarında yüksek önem taşıdığını belirtmiştir. İnsan faktörü gemi üzerinde, sistem tasarımında ve operasyonlarında önemli bir etkiye sahiptir. İnsan faktörü gemi denize indiğinde başlamamaktadır, aksine geminin tasarım aşamasından, tersanede yapımından, deniz üzerinde seyrine kadar her alanında etkin bir parametredir. İnsanların hata yapma oranı içinde bulundukları ortama göre değişmektedir. Bu ortam, çalışma saatleri, iş yoğunluğu, yorgunluk, psikolojik faktörler gibi birçok parametreye bağlıdır. Hataların ciddiyeti de bu durumlarla parallel olarak artabilmektedir. İnsan bazlı hatalar, bir bilginin işlenme sürecinde meydana gelen kopukluklardan veya yanlış veya eksik algılanmasından meydana gelmektedir. Bilginin işlenmesi ve algılanması ise bilişsel kapasite olarak tanımlanmaktadır. Bilişsel kabiliyetler, çevreden bilgi üretebilmek için alınan verilerin alınması, bu verilerin bir eyleme dönüştürülecek şekilde yorumlanmasıdır. Bilinç ise bunların oluşturduğu sistemdir yani algılanan her şeydir. Bilişsel kabiliyetler beyine kodlanmıştır ve geçmiş tecrübelere dayanmaktadır. Bu kabiliyetler dört alt başlıkta aşağıdaki gibi tanımlanabilir: Kişinin;  Bilgi edinme yeteneği,  Hızlı öğrenme yeteneği,  Bilinmeyen durumlara uyum sağlama yeteneği,  Gelecekte kullanmak üzere bilgi oluşturma yeteneği. Buna göre, bilişsel kabiliyetlerin oluşumunda otraya çıkan çevresel, psikolojik ve fiziyolojik değişimler bilişsel süreçleri etkilemektedir. Bu etkiler, çevresel, psikolojik ve fizyolojik değişimlerden bilginin alınması düşünüldüğünde, bilişsel süreçlerde en önemli faktör olarak değerlendirilebilir. Bilişsel süreçler, bireyin dış uyaranları alması ile başlar. Çoğu duyu kaydına gelen bilgi kaldırılır fakat bazıları saklanır. Duyular dikkat süreci ve algı ile kısa süreli hafızaya aktarılır. Kısa süreli hafızada sınırlı depolama kapasitesi vardır. Bilgi burada saklanır ve işlenir. Bilişsel süreçler bilginin uzun süreli hafızaya taşınmasını sağlar. Lazarus'un Transaksiyonel Stres Teorisi (TST), literatürdeki stres ve stres yapıcılar arasındaki çatışmayı aydınlatmıştır. Bu teori stres yapıcı faktörleri, bireyin yaşamını tehdit edici durumsal koşullar bütünü olarak tanımlamaktadır. Bu tehdit yaratan durumlar, bireyin anlık ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli kaynaklarının olmaması düşüncesi olarak tanımlanmıştır. Eğer bu koşullar bir tehdit algısı yaratıyorsa, koşullar bireyin algısında stres yapıcı faktörlere dönüşmektedir. Bu tehditlere verilen reaksiyonlar, bireyin kişisel özelliklerine göre değişmektedir. Stres yapıcı faktörler üzerinde yapılan çalışmalar düşünüldüğünde, insan faktörüne bağlı olarak oluşan kazalarda durumsal farkındalıkla da karşılaşılmaktadır. Durumsal farkındalık, bir konsept olarak, insan faktörü ile bilişsel psikolojinin bir kesişimi olarak görülmektedir. Endsley (1995) tarafından oluşturulan bu model, varlıkların belirli bir çevrede algılanması ve anlamlarının anlanması veyakın geleceğe durumlarının yansıtılması olarak tanımlanmıştır. Kısaca, anlık durumun kavranması olarak tanımlanmıştır. İş yükü ve durumsal farkındalık arasında, optimizasyon düşünüldüğünde sıkı bir bağ vardır. Optimum iş yükü ile maksimum durumsal farkındalık sağlanabilir. Bu kesişim noktası dışındaki durumlarda durumsal farkındalık ve iş yükü arasında ters bir orantı bulunmaktadır. Büyüyen ve hızla gelişen denizcilik sektöründe denizde çalışmaya yetkin gemi adamları çevreye, cana ve eknomik bütünlüğe zarar gelmemesi için önemlidir. Gemi adamları, bilişsel yeteneklerini birçok seviyede bilgi işlemek için yani birçok farklı süreçte kullanır Bu yüzden bilişsel süreçlerin performans ölçümü gemi adamları ve işverenler için önemlidir. Bilişsel süreçler temel kriterler altında gruplanmıştır. Bunlar aşağıdaki gibi gruplanmıştır;  Dikkat  Algı  Kodlama  Tekrarlama Bu kriterlerin ışığında bilişsel performansın ölçümünde ise aşağıdaki kriterler değerlendirilmektedir;  Dikkat  Konsantrasyon  Tepki süresi  Hafıza  Bilgi işleme  Karar verme  Yönetimsel fonksiyonlar  Dil  Aritmetik yetenekler Deniz taşıması literatürüne bakıldığında, insan faktörü, strese sebep olan faktörler ve durumsal farkındalık üzerine çeşitli çalışmalar yapılmış olsa da, ağır hava koşullarında bilişsel performans ölçümü ve performansın değerlendirmesi bulunmamıştır. Bunun yanında, literatürde, denizcilik taşımasında, anksiyete, hareket rahatsızlığı (deniz tutması) ve düşük bilişsel performans gibi birçok psikofizyolojk semptomların değerlendirmesi üzerine eksiklik görülmüştür. Bu çalışmada gemi adamlarının bilişsel performanslarını, Android tabanlı bir yazılım ile gerçeğe yakın köprüüstü simülatörlerinde oluşturulan senaryoya bağlı olarak, ağır hava koşullarında oluşan, deniz tutması, ses, anksiyete gibi stres oluşturan faktörler etkisinde ön-test ve son-test olarak değerlendirilmiştir. Testin çıktısı olan veriler gerçek zamanlı olarak, gerçeğe yakın simulator koşulları altında bilişsel performans kriterleri göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Çalışmada bilişsel performans ölçümü için, kriterlere uygun olarak soru gruplarından oluşan CoPeT isimli test kullanılmıştır. İlk aşamada, gönüllü olarak ve dokuz aydan az gemi tecrübesi olmayan gemi adamlarına tepki süreleri bir kronometre aracılığıyla ölçülerek, CoPeT testi uygulanmıştır. Katılımcıların testlere verdiği doğru cevaplar bir puan olarak hesaplanıp toplam puanları ve toplam tamamlama süreleri test sonucunda kayıt altına alınmıştır. İkinci aşamada, katılımcılar, bu çalışma için özel olarak tasarlanmış olan bir senaryoda simulator uygulamasına alınmıştır. Tasarlanan senaryoda, küçük bir kimyasal tanker Burgaz Adası yakınlarında konuşlandırılmış ve katılımcıların İstanbul Boğazına giriş yapması istenmiştir. Katılımcılara verilen rota trafik hattından çizilmiş olup İstanbul Boğazı'nın rüzgar yönü ve akıntı yönü geçmişine göre ayarlanmıştır. Katılımcılar seyire 7 beaufort hava ve deniz durumuyla başlamış olup her 10 dakikada toplam 40 dakika simülasyon olacak şekilde hava durumu bir 1 beafort artırılmıştır. Stres yapıcı faktörlerin artırılması amacıyla ve yoğun trafiğin gerçek olarak aktarılması amacıyla katılımcıların kullandığı geminin sancak ve iskele baş omuzluk ve kıç omuzluklarından çapariz verecek şekilde çeşitli gemiler simülasyon boyunca izlenilen rotaya göre konumuştur. Üçüncü aşamada, 40 dakikalık simülasyon sonrasında her katılımcıya CoPeT testi tekrar uygulanmış ve testlerin tamamlama süreleri ve puanları kayıt altına alınmıştır. Dördüncü aşamada, elde edilen sonuçlar SPSS.25 programı yardımıyla istatistiki olarak değerlendirilmiştir. Sonuçlara göre, katılımcıların testi toplam tamamla süresinde durumsal farkındalığın artması ve testin tekrardan uygulanmasından dolayı %17.56 oranında bir azalma gerçekleşmiştir. Katılımcıların stress yapıcı koşullarda olmasına ragmen, yoğun trafik ve dar sularda seyir sebebiyle durumsal farkındalıkları artmıştır. Katılımcıların toplam puanlarında ise %0.07 oranında bir artış gerçekleşmiştir. Bu artışın azlığı stres yapıcı faktörlere bağlanmıştır. Dikkat testinde başarı oranı artmıştır. Bilişsel kriterler incelendiğinde ise bilgi işleme performansında artış gözlemlenmiştir.
Cognitive science is an area of science that defines psychological processes of decision-making, memory, processing, language, dialect, learning and logic by analyzing the actions of the braing and intelligence via comprehending the dynamics of interactions between each other. In this study, accordingly with the definition of cognitive sicence, the cognitive performance of the seafarers has been evaluated under certain stressor factors such as motion sickness and anxiety during a navigation process in heavy weather conditions and in a high-density narrow waterway. All the data has been collected by utilizing a cognitive performance test capable of evaluating multiple cognitive criteria and results has been analyzed statistically. In this study, in order to be able to evaluate the cognitive performance of seafarers, an Android based software, which comprise of seven different cognitive test and which has been designed for seafarers' cognitive evaluation, named Cognitive Performance Seatest (CoPeT) has been utilized. In order to evaluate the cognitive performance of seafarers, CoPeT test has been applied as a pretest to 34 voluntary participants who have atleast 9 months of onboard experience, then, based on the literature on cognitive evaluation in maritime transportation, aviation and other transportation areas, a simulator scenario have been designed. In the scenario heavy weather conditions, increasing gradually and heavy traffic density have been applied in accordance with participants' shiphandling. After the simulator application, CoPeT test has been re-applied to the participants as a posttest to compare the results regarding stressor factors and situational awareness. Each test has various amounts of questions, which are weighted 1 point each. Completion times and scores have been recorded for each question and test individually. The results have been analyzed using Statistical Package for the Social Sciences 25th version (SPSS.25). According to statistical analysis, participants' total completion times have decreased, but on their total scores no significant change has been observed. In comparison of pretest and posttests, significant success rate has been observed on attention test and increase in performance on completion of tests evaluating processing capabilities of participants. In consideration of the findings, although motion sickness and anxiety have been observed as stressor factors on participants, their stimulated conditions imporved their situational awareness; therefore their certain cognitive capabilities have increased. Finally, in this study the practicality of cognitive performance tests on seafarers and bridge operations was found valid.