Möngke Han'ın kardeşi Hülegü tarafından 1256 yılında Azerbâycân
merkezli olarak kurulan İlhanlı Devleti, 1295 yılında tahta çıkan Gazan Han'ın
hükümdarlığı sırasında her alanda en görkemli dönemini yaşamıştı. Gazan'ın
1304 yılındaki vakitsiz ölümünden sonra yerine geçen İlhanlar onun reformlarını
ve en önemlisi feodal güçlerle mücadele programını devam ettiremediler. Bunun
sonucunda kıdemli Moğol emîrleri merkezî yönetimde siyasî ve askerî üstünlüğü
tekrar ele geçirdiler. Devletin güç kaybetmesi siyasî çatışmalara ortam hazırladı.
İlhanlı Devleti'nde Gazan Han'dan sonra başlayan gerileme, son İlhan Ebû Saˊîd
Bahâdır Han'ın feodal güçleri dizginlemeyi başaran devletin kıdemli emîri Emîr
Çoban'ı 1327 yılında öldürtmesi ile daha da hızlandı. Ebû Saˊîd'in 1335 yılında
vâris bırakmadan ölümünden sonra İlhanlı sahasına yaklaşık yarım yüzyıl anarşi
hâkim oldu. Bundan sonraki süreç, devlet hâkimiyetini elinde tutan ve birbiriyle
rekabet eden feodal emîrlerin nüfûzu altında şeklen devletin başına getirilen
gölge hanlar devri olarak bilinmektedir. İlhanlı Devleti'nin yerini bu feodal
güçlerin İlhanlı mirasını paylaşmak suretiyle kurdukları Celayirliler, Çobanlılar,
Eratnalılar, Muzafferîler, İncülular, Serbedârîler ve Kertler gibi devlet, siyasî
oluşum ve mahallî hânedanlar aldı.
Anahtar Kelimeler: Gölge hanlar, Celayirliler, Çobanlılar, Eratnalılar,
Muzafferîler, İncülular, Serbedârîler, Kertler.
|
The Il-khanid State, which was founded in Azerbaijan in 1256 by Möngke
Khan's brother Hülegü, had its most glorious period in all areas during the reign
of Gazan Khan, who ascended the throne in 1295. After Gazan's untimely death
in 1304, the Il-khans, who succeeded him, could not continue his reforms and,
most importantly, his program of struggle against feudal forces. As a result,
senior Mongol amirs regained political and military supremacy in the central
government. The loss of power of the state prepared the environment for
political conflicts. The decline that started after Gazan Khan in the Il-khanid
State, accelerated when the last Il-khan Abū Saˊīd Bahādur Khan had killed
Amir Chupan, the senior amir of the state, who succeeded in reining in the
feudal forces, in 1327. After Abū Saˊīd's death in 1335 without leaving an heir,
anarchy reigned in the Il-khanid domain for about half a century. The next
period is known as the era of shadow khans, which were formally brought to the
head of the state under the influence of feudal amirs who held state dominance
and competed with each other. The Il-khanid State was replaced by the states,
the political formations and the local dynasties such as Jalayirids, Chobanids,
Eretnids, Muzaffarids, Injuids, Sarbadārids and Kartids, which are these feudal
powers sharing the Il-khanid heritage.
Keywords: Shadow khans, Jalayirids, Chobanids, Eretnids, Muzaffarids,
Injuids, Sarbadārids, Kartids. |