|
Bu çalışma, Emir Çelebi'nin 379 varaktan oluşan EnMûzecü't-Tıbb adlı eserinin 173a-351b varak aralığının inceleme ve metin bölümlerini içermektedir. Emir Çelebi bu eserini, kendisini İstanbul'a getiren Kaptanıderya Recep Paşa adına yazmış ve 1624'te Kasımpaşa'da tamamlamıştır.
Çalışmanın Giriş bölümünde, Eski Mısır, Antik Yunan, Orta Çağ Avrupası, Mezopotamya, Çin gibi eski uygarlıklarda gelişen tıp alanına, İslamiyet öncesi ve İslami dönem Türk tıp tarihine değinilmiş, Anadolu'da, Selçuklu Devleti ile Osmanlı Devleti'nde tıp alanının genel hatları, bu alandaki tarihi şahsiyetler ve eserler ele alınmıştır. Emir Çelebi'nin, eserin kimi yerlerinde dönemin tarihi kişiliklerine yer vererek tarihi vesikalarda bulunmayan vakaları da kaydettiği Giriş bölümünde gösterilmiştir. Emir Çelebi, eserin ön sözünde, eser sahiplerinin kendilerinden önce yazılanları, hiçbir şey katmadan, o yazılanları olduğu gibi almanın hata olduğunu dile getirmiştir. Esere kendi tecrübelerinin sonuçlarını da kaydedilmesinin gerekliliğini savunmaktadır. Bu hususta, hem ilaç hazırlamayı ve hazırlanan ilaçların tesirini gözlemlemeyi hem de kadavralardan yararlanmayı tecrübe ettiğini eser içinde sıklıkla kullandığı 'mücerrebdür' ifadesiyle gösterir. Emir Çelebi, Enmûzecü't-Tıbb'a havanın, toprağın ve iklimin nitelikleriyle ilgili sağlık bilgileriyle başlar ve anatomiden kısaca bahsettikten sonra hastalıklarla ilaçlarının teker teker açıklanmasına geçer. Emir Çelebi, bu hastalık baplarında öncelikle hastalıkların tanımını yapar, ardından hastalığın bedenin neresinde ve ne şekilde belirti göstereceğini anlatır. Bu ön bilgileri vererek karşılaşılan hastalığın ne olduğunu doğru tayin ve doğru tespit etmeyi amaçlar. Hastalığın tespitinden sonra hazırlanması gereken ilacı detaylı bir şekilde anlatır; gerekli malzemeleri ölçülerine kadar verir, belirli bir nizam ve sıra ile ilacın hazırlanışını gösterir. İlaç tamam olduktan sonra bedenin neresine, ne şekilde, nasıl uygulanacağını, günün hangi vaktinde ne kadar doz kullanılacağını anlatır. Eserde, Emir Çelebi'nin, hekimlerin mesleği öğrendiği kişilere karşı görev ve sorumluluklarını, hekimlerin taşıması gereken nitelikleri, meslektaşlarına ve hastalarına karşı tutum, davranış ve görevlerini bildirdiği bölüm bulunmaktadır. Emir Çelebi, eserinin sonunda, Arabî ayların hangi günlerinde hacamatın yararlı, hangi günlerinde zararlı olduğunu belirlemiş, bunu düzgün ve açıklayıcı bir tablo ile göstermiştir.
İnceleme kısmında eserin imla, ses ve şekil özellikleri üzerinde durulmuş, varak numaraları gösterilerek örnekler verilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde eserin çeviri yazılı metni bulunmaktadır. Üzerinde çalıştığımız eser, dil özellikleri itibariyle Eski Anadolu Türkçesi özellikleri gösteren eserdir. Yine metnin söz varlığı da Eski Anadolu Türkçesi söz varlığı özellikleri göstermekle birlikte içerdiği tıp terimleri itibariyle Türk dili ve tıp bilimi için daha değerli bir kaynaktır.
Anahtar Kelimeler: Emir Çelebi, Enmûzecü't-Tıbb, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Devleti'nde tıp bilimi.
|
|
This study includes the examination and wording sections with regard to the leafs 173a to 351b of the work EnMûzecü't-Tıbb written by Emir Çelebi which consists of total 379 leafs. Emir Çelebi has written this work for the honor of Kaptan-ı Derya (Naval Commander in Chief) Recep Pasha who had brought Emir Çelebi to İstanbul. The work has been completed in 1624 in Kasımpaşa neighborhood of İstanbul.
The introduction of the work examines the medicine originating from former civilizations including Ancient Egypt, Ancient Greek, Medieval Europe, Mesopotamia and China. The introduction also assesses the Turkish medicine before and after Islam. The general lines of the science of medicine in Seljuk State in Anatolia and Ottoman Empire have been taken into account including the respective eminent persons of medicine, and works thereof, who have flourished in the said Turkish states. The introduction of the work also points out that Emir Çelebi has recorded some important cases dealt by the eminent persons of the medicine however which such cases had not been not officially reported in the state archives. In the preface, Emir Çelebi states that it would be a mistake that an author to reflect (copy) directly the former works of other scientists but without making any own original interpretations. He thinks that an author or a scientist should also add and incorporate the results of its own experiences to the works of the former scientists. Accordingly, he stresses many times the expression "mücerrebdür" (experienced and tested) in the work while he conducts the medicine preparation, observation of the impacts of the medicines and use of the cadaver when as in the manner favored from other works of former medicine scientists. Emir Çelebi commences his book with the health information of the air, soil and climate qualities and shortly stresses out the anatomy knowledge. Then; he starts the one by one explanations of the diseases. Emir Çelebi first defines the disease and then tells where such disease/illness may be seen in the body before listing the symptoms. He, thanks to these preliminary general data, aims to guide the physicians through their attempts to understand the disease. Çelebi then explains in detail the medicine to be prepared and provides all the materials including their exact measurements. He also describes the preparation of the medicine as a chronological process i.e. in a certain order consisting of several steps. Following, Emir Çelebi then clears out how the medicine will be applied to which part of the body including the doses and frequencies of such applications. Emir Çelebi also has placed a section in his book in which he comments about the obligations of the physicians towards their teaching masters, general necessary qualities of a physician, attitudes and responsibilities towards colleagues and patients i.e. several ethic concerns. Emir Çelebi has prepared a clarified and orderly table and inserted the same to the end of his book where he provides the calculations about on which days of Arabic months blood letting would be favorable and on which days harmful.
In our study; we have concentrated on the grammar, sound and form features of the work through our examination pages and provided samples with given leaf numbers. The second section of our study includes the translated wordings from the work. This work of Emir Çelebi may be characterized with Former Anatolian Turkish features by means of its lingual structure. Again, the words used in the work also reflect the lexicon from Former Anatolian Turkish language. It should be understood that, this work is a valuable source for Turkish language and science of medicine thanks to the medicinal terms used therein.
Keywords: Emir Çelebi, Enmûzecü't-Tıbb, Former Anatolian Turkish, Science of Medicine in Ottoman State |
